________________ कथाबाह्य संदर्भ इंगिनीमरणाचा आणि पश्चात्तापाचा उल्लेख करून रत्नप्रभ अखेरीस म्हणतात - जह जह करीसजलणेण , तस्स धन्नस्स डज्झइ देहो / तह तह पलयं पावंति , कूरकम्माई कम्माइं / / (पृ.३६३ गा.१७५) सारांश काय तर, तो दुष्ट, कृतघ्न, मायावी असूनही अखेरच्या अवस्थेत चाणक्याने ध्यानमग्न राहून, समताभाव मनात ठेवून, उपसर्ग सहन केल्यामुळे, तो अखेरीस उच्च देवयोनीत गेला, असेच रत्नप्रभ म्हणतात. त्यांच्या मताप्रमाणे जणू चाणक्याची सर्व क्रूरकर्मे त्या अग्नीत भस्मसात् झाली. म्हणजेच प्रसंगी कठोर टीका करूनही, अखेरीस रत्नप्रभांनी चाणक्याविषयीचा आदरभावच व्यक्त केला आहे. (38-39) मुनिचंद्रांनी उपदेशपदावरील टीका इसवी सनाच्या बाराव्या शतकात लिहिलेली आहे. द्वारगाथांमध्ये सूचित केलेल्या कथा मुनिचंद्रांनी जैन महाराष्ट्रीत पद्यबद्ध केलेल्या आहेत. (अ) द्वारगाथा 139 मध्ये, चाणक्याचा थोडक्यात सांगितलेला जीवनवृत्तांत 178 गाथांमध्ये संग्रहीत केला आहे. (पृ.१०९ ते 114) कथेत फारसे नाविन्य नाही. परंतु त्यातील वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे सांगता येतील - जेथे जेथे शक्य आहे तेथे तेथे चाणक्याचे श्रावकत्व अधोरेखित केले आहे. त्याचे समाधिमरण हा पारिणामिकी बुद्धीचा परिपाक दाखविला आहे. चाणक्याविषयी जैन परंपरेत रूढ असलेला 'कोशेन भृत्यैश्च ---' हा श्लोक मुनिचंद्रांनीही उद्धृत केला. मुनिचंद्रांचे चाणक्यचरित्र नुसते विखुरलेल्या कथांचे एकत्रीकरण नसून, दोन घटनांमधील दुवे त्याने कौशल्याने जोडून सलगपणा आणला आहे. 170
