________________ कथाबाह्य संदर्भ अपभ्रंशाचा वापर केला आहे. कथेत फारसे नाविन्य नसले तरी रत्नप्रभांचा दृष्टिकोण समजावून घेण्यासाठी काही उदाहरणे पाहू - (1) अगदी प्रारंभीच्या काळात चाणक्य चंद्रगुप्तासह हिंडत असतो. अतिशय प्रयासाने पैशाची आणि सैन्याची जमवाजमव करीत असतो. दिवस अतिशय कष्टप्रद असतात. एकदा तर चंद्रगुप्त बालकावर उपाशी राहण्याची वेळ येते. त्यावेळी त्याचा जीव वाचविण्यासाठी, चाणक्य नुकत्याच जेवलेल्या ब्राह्मणाचे पोट फाडून, प्राप्त केलेला दहीभात चंद्रगुप्ताला भरवितो. या प्रसंगी रत्नप्रभ म्हणतात, महासाहसिओ एसो, को सक्कड़ बंभहच्चमिय काउं ।(पृ.३५७ गा.६०) ब्रह्महत्येचे पातक करणाऱ्या महासाहसिक चाणक्याविषयीचा काहीसा निंदेचा सूरच यातून दिसतो. (2) उत्तम मित्र असलेल्या पर्वतकाचा घात करणाऱ्या चाणक्याला उद्देशून रत्नप्रभ म्हणतो, (तत्रापि मित्रोत्तमे) / कौटिल्यः कुटिलां क्रियामिति दधौ धिग्धिक् कृतघ्नान् जनान् ___ (पृ.३८५ गा.८६) (3) चाणक्याने केलेल्या ग्रामदाहाच्या प्रसंगी रत्नप्रभ चाणक्याला क्रूरकर्मा' म्हणतात. तसेच पुढे अशीही पुस्ती जोडतात की, 'कटू आणि कुटिलमती असलेल्या चाणक्याच्या हातून घडलेला हा प्रमाद अतिशय निंद्य आहे.' (पृ.३५९ गा.९८) रत्नप्रभसूरींचा तात्पर्यात्मक दृष्टिकोण चाणक्याने आयुष्यात केलेल्या वेगवेगळ्या कृतींवर जरी रत्नप्रभांनी टीका केली असली तरी कथेचा शेवट मात्र जैन परंपरेला अनुसरूनच केलेला आहे. चाणक्याच्या 169
