________________ कथाबाह्य संदर्भ काही निरीक्षणे : मंत्रतंत्राच्या साह्याने राजसत्ता उलथून टाकण्याचा हा निर्देश प्रथमदर्शनी तरी धक्कादायक वाटतो. अहिंसा आणि संयमाला महत्त्व देणाऱ्या जैन साधुवर्गाला असा उपदेश देणे सकृद्दर्शनी तरी उचित वाटत नाही. परंतु मलयगिरींनी अतिशय विपरीत परिस्थितीत आणि जैन संघाच्या रक्षणासाठी सांगितलेला हा उपाय व्यवहारनयानुसार योग्यच मानावा लागतो. कारण जेव्हा अस्तित्वावरच गदा येते तेव्हा अहिंसेचा विचार थोडा दूरच ठेवावा लागतो. जैन विचारवंतांनी विरोधी हिंसा' या मुद्याच्या सहाय्याने, ती अतिविशिष्ट प्रसंगी संमत केलेली दिसते. हाच मुद्दा अधिक विशद करताना मलयगिरी पुढे म्हणतात की, अशा प्रवचनविरोधी राजाला समूळ उखडून टाकले तरी तो काही साधुआचारावरील कलंक नव्हे. पुढे ते असेही म्हणतात की, हे कृत्य केल्यावर जर तो साधू राजवाड्यात दोन किंवा तीन दिवसांपेक्षा जास्त राहिला तर त्या साधूला छेद' किंवा 'परिहार' प्रायश्चित्त घ्यावे लागेल. याचा अर्थ असा की, जिनशासनाच्या रक्षणासाठी केलेले हिंसक उपाय सुद्धा मलयगिरीला प्रायश्चित्तार्ह वाटत नाहीत. मात्र कार्यभाग साधल्यावर आसक्तीने तेथे जास्त चिकटून राहिल्यास प्रायश्चित्तविधान सांगितले आहे. भाष्यकाराला आणि मलयगिरीला, चाणक्य आणि नलदाम, हे इतके प्रशंसनीय वाटतात की, त्यांचे आदर्शभूत म्हणून केलेले प्रस्तुतीकरण येथे दिसते. सारांशाने असे म्हणता येईल की, चाणक्याचे उदात्त उद्दिष्ट लक्षात घेऊन, प्रसंगी त्याच्या कठोर उपाययोजनांची भलावणच येथे केलेली दिसते. चाणक्यसूत्रे आणि छेदसूत्रे यांमध्ये असलेल्या विशिष्ट संबंधाचेही सूचन, व्यवहारभाष्यातून आणि विशेषतः 164
