________________
भूमिका
विशाखदत्ताच्या ‘मुद्राराक्षस' नाटकाच्या आवृत्तीत, सुप्रसिद्ध संस्कृतज्ज्ञ आणि प्राच्यविद्यातज्ज्ञ डॉ.आर्.डी.करमरकर यांनी प्रदीर्घ प्रस्तावना लिहिली आहे. मुद्राराक्षसाचे मूलस्रोत शोधताना त्यांनी 'बौद्ध आणि जैन मूलस्रोतां'चा विचार केला आहे. त्यात त्यांनी बौद्धांच्या ४-५ किरकोळ उल्लेखांचा निर्देश केला आहे. तथापि जैन साहित्यातील एकही आधारभूत संदर्भ न पाहता आणि तपासता, बौद्ध उल्लेखांनाच जैन उल्लेख म्हटले आहे. (करमरकर, प्रस्ता.पृ.१३-१४)
गेल्या पिढीतल्या प्राच्यविद्याविशारदांची आणि भारतीय-विद्या-तज्ज्ञांची एक विशिष्ट विचारपद्धती ठरून गेलेली दिसते. 'ब्राह्मणपरंपरेबरोबरच श्रमणपरंपरेतील विचारांची दखल घेतली पाहिजे'-याची जाणीव त्यांना दिसते परंतु श्रमणपरंपरेचा उल्लेख ते नेहमीच 'बौद्ध आणि जैन' असा करतात. वस्तुत: प्राचीनतेच्या दृष्टीने तो 'जैन आणि बौद्ध' - असा असणे आवश्यक आहे. 'जे जे बौद्धांनी म्हटले आहे ते ते जैनांनी म्हटलेले आहेच'-या मानसिक गृहीतकृत्यावर त्यांचे तर्क प्राय: आधारलेले दिसतात. 'जैनांची मते, स्पष्टीकरणे, वैचारिक चौकट वेगळी असू शकते'-हे तथ्य ते मान्य करीत नाहीत. गेल्या दोन दशकांमध्ये जगभरातील विद्यापीठांत जैनविद्येचा अभ्यास अधिक मौलिकपणे सुरू झाला आहे. तो धागा धरून, जैनांच्या प्राकृत-संस्कृत ग्रंथांची दखल अधिक अर्थपूर्णतेने घेण्याचे उपक्रम सुरू झाले आहेत.
'चाणक्याविषयी नवीन काही...' हे प्रस्तुत पुस्तक त्या साखळीतील एक दुवा मानण्यास काहीच हरकत नाही. चाणक्याविषयीचे जवळजवळ ७० मूलगामी जैन संदर्भ शोधून, अनुवादित करून आणि त्यांची सांगोपांग विस्तृत समीक्षा करून हे पुस्तक परिश्रमपूर्वक तयार केले आहे.
'जैनांचा चाणक्याशी संबंध काय?';
