________________
३५६
भीववेकालिको त्वात्, 'पर्युदासः सदृशग्राहीति नियमानिध्यसाशेनेर भाष्यम् , निषेध्ययात्र जीवाऽजीवाऽऽदिद्रव्याधारभूत आकाशविशेषात्मको लोकः, अतोऽलोकोऽप्याफाशविशेषरूप एव भवितुं योग्यः, यया 'अधनोऽयम् । इत्युके धनरहितो मनुष्य एव गृह्यते न तु घटपटादिः, तदाऽप्यलोको लोकानुरूप एत्र बोदव्य इति ॥२२॥
उत्तर-जो लोक नहीं यह अलोक है। यहाँ नसमास है। नमधं दो प्रकारका होता है। एक नमर्थ ऐसा होता है कि वह जिसका निषेध किया जाता है उस निपेध्यके समानका ही ग्रहण करनेवाला होता है उसे पर्युदास कहते हैं। कहा भी है कि"पर्युदास सदृशका योधक होता है।" अत एवं लोकका निषध रूप अलोक भी लोकहीके समान होना चाहिए। निषेध्य यहाँ जाव अजीव आदि द्रव्योंका आधारभूत आकाशविशेष है, अत: अलोकमा आकाशविशेष (जीव अजीव आदि द्रव्योंके आधारसे भिन्न) हाना चाहिए। जैसे किसीने कहाकि यह 'अधन' है। इस वाक्यमें 'अधन' शब्दसे यह नहीं समझा जाता है कि यह घड़ा है या कपड़ा है, किन्तु धनरहित मनुष्य अर्थ ही समझा जाता है। इसी प्रकार यहाँ 'अलाक शब्दसे घड़ा नहीं समझना चाहिए किन्तु आकाशविशेष ही समझना चाहिए। केवली भगवान् इन लोक और अलोक दोनोंको जानते है ।।२।।
उत्तर-2 at नथी तमसो छ. सभा न समास छ. नार्थ र પ્રકારના હોય છે. એક નબળે એ હોય છે કે તે જેને નિષેધ કરવામાં આવે છે આ નિધ્યની સમાનના જ ગ્રહણ કરનાર હોય છે, તેને પથુદાસ કહે છે, કહ્યું છે કે
પર્યદાસ સદશને બોધક હોય છે” તેથી કરીને લેકના નિષેધરૂપ એક પણ લોકની જ સમાન હોવું જોઈએ. અહીં નિષેધ્ય જીવ-અછવ આદિ ને આધારભૂત આકાશ-વિશેષ છે, તેથી અલેક પણ આકાશવિશેષ (જીવ અજીવ આદિ દ્રવ્યાના આધારથી ભિન્ન ) હવે જોઈએ, જેમકે કોઈએ કહ્યું કે એ “અધન છે, એ વાકયમાં “અધન” શબ્દથી એમ નથી સમજાતું કે એ ઘડે છે યા કપડું છે, કિન્તુ ધનરહિત મનુષ્ય” એ અર્થ જ સમજાય છે. એ રીતે અહીં - અલક શબ્દથી ઘડે યા કપડું ન સમજવું જોઈએ, કિન્તુ આકાશવિશેષ જ સમજવું જોઈએ. કેવળી ભગવાન એ લેક અને અલેક બેઉને જાણે છે. (૨૨) -
