________________
३१८
श्रीदशनैकालिकसूत्रे
तदसम्भवात् । सम्भवे चाऽऽत्मकर्मसंयोगेन किमपराद्वम् ?, अथ मूर्तस्वमङ्गीक्रियते तदाऽन्धसर्पविलप्रवेशन्यायेन मूर्तयोः सम्बन्धः स्वीकृत एव ॥
ननु कर्मसंयोगादात्मनो मूर्त्तत्वं संपयते, तस्मिँत्र सति बन्धसम्बन्धो युज्यते, कभवन्धात्पूर्वे तु आत्मनो मूर्तस्वाभावात् कथमित्र बन्धः संभावनासरणिहुआ ? क्योंकि तुम्हारे मतसे ऐसा होना असंभव है । विना अदृष्टके सम्पन्धके स्थूल शरीरमें चेष्टा नहीं हो सकती। संभव मानो तो आत्मा और कर्म संयोग क्या अपराध किया है ? । अर्थात् जब अमूर्त अदृष्ट और मूर्त्त शरीरका सम्बन्ध हो सकता है तो आत्मा और कर्मका भी संयोग हो सकता है ।
अगर अदृष्ट (भाग्य) को मूर्त्त मानो तो अमूर्त आत्माके साथ उसका सम्बन्ध स्वीकार करनेसे यह मान ही लिया कि अमूर्त और मूर्त्तका सम्बन्ध होता है । जैसे अन्धा सर्प इधर उधर भटककर फिर बिलमें प्रवेश करता है वैसेही तुमने कल्पनासे इधर उधर दौड़कर अन्तमें अमूर्त्तका मूर्त्तके साथ संबन्ध स्वीकार करही लिया ।
प्रश्न - कर्मका संयोग होनेपर आत्मा मूर्त्त होती है और मूर्त्त होजाने पर बन्ध हो सकता है किन्तु कर्मबन्ध होनेसे पहले तो आत्मा मूर्त नहीं थी- अमूर्त्त थी, फिर बन्धकी संभावना कैसे हो सकती है ?।
એમ થવું અસંભવત છે, અષ્ટના સબંધ વિના સ્થૂલ શરીરમાં ચેષ્ટા થઈ શકતી નથી. સંભવ માને તે આત્મા અને કર્મોના સથેાગે થે અપરાધ કર્યાં છે ? અર્થાત જો અમૂર્ત અદૃષ્ટ અને મૂર્તી શરીરને સઅધ થઇ શકે છે તે આત્મા અને ના પણ સાગ થઈ શકે છે.
અગર અદૃષ્ટ (ભાગ્ય)ને મૂ માને તે અમૂર્ત આત્માની સાથે એને સખ ધ સ્વીકારવાથી એમ માની લીધું કે અમૃત અને મૂર્તીના સંધ થાય છે, જેમ આંધળા સર્પ અહીં-તહીં ભટકીને પછી ઘરમાં પ્રવેશ કરે છે, તેમ તમે કલ્પનાથી અહીં-તહીં દાંડીને છેવટે અમૂર્તીના મૃત્યુની સાથે સંબંધ સ્વીકાર કરી લીધા.
પ્રશ્ન-ક ને સયેાગ થયા પછી આત્મા ભૂત થાય છે અને મૂર્ત થયા પછી ખૂંધ થઈ શકે છે, પરન્તુ કર્માંધ થયા પહેલાં તેા આત્મા ભૂતન હાતે, અમૂર્તી હતા, પછી બધની સંભાવના કેવી રીતે હેાઇ શકે છે ?
