________________
अध्ययन १ गा. १ मुखवत्रिकाविचारः संसथ्या मुखवत्रिकया मुखध्राणपिधानस्यानौचित्यमापामरमतीतमेव ।
पाणिशन्देऽजहल्लक्षणाति स्वीकृत्य 'पाणिस्थितमुखवस्त्रिकये त्यर्थकल्पनेपि नोक्तानौचित्यदोपनिस्तारः । अपिच-आस्यक पोपकैतदुभयपरिपिधाने पाणिनेत्येकमेव साधनमुक्तं, तत्र पाणिस्थितमुखवत्रिकयेत्याङ्गीकारे दीर्घोच्छ्वासादीनामघोवायुनिसर्गस्य च योगपये सति कयमेकयैव पाणिस्थितया मुखवत्रिकया युगपदेव घाणं मुखं पायुधाऽऽवरीतुं शक्यत इति "पाणिणा परिपेहिता" इति मगवद्वाक्यस्यानुपपत्तिः।नच 'एकपाणिस्थितया मुखरखिकयाऽऽस्यकम्, अपरपालगे तो उसी अधोवायुवासित मुखवस्त्रिकासे 'मुख' और नाक मूंदना बिलकुल अनुचित है और इस अनौचित्यको हरेक समझ सकता है। ___ यदि 'पाणि शब्दमें अजहल्लक्षणा वृत्ति मानकर 'पाणि' (हाथ) से पाणिमें स्थित मुखवस्त्रिका अर्थ लोगे तो भी अनौचित्य दोष नहीं हट सकता। दूसरी बात यह है कि मुख और मलद्वार ढंकनेका पाणिरूप एक ही साधन बताया है। यदि इसका अर्थ मुखवस्त्रिका किया जाये तो जय एक ही साथ अधोवायु और दीर्घ उच्छ्वास आवेगा तब एक ही मुखवस्त्रिका मलद्वार पर लगाई जावेगी या मुँहपर ? और यदि साथ ही छींक भी आयगी तो वही नाकमें कैसे लगाई जावेगी? क्योंकि एक मुखवस्त्रिकासे एक साथ ही सब द्वार नहीं ढोंके जा सकते । अतः 'पाणिणा परिपेहिता' यह भगवानका वचन.ठीक नहीं बैठेगा.। यदि ऐसा समाधान करना चाहो कि एक हाथकी मुंहपत्तीसे मुंह और दूसरे એ અધેવાયુથી વસિત મુખત્રિકાથી સુખ અને નાક ઢાંકવાં એ બિલકુલ અનુચિત છે. અને એ અનોચિત્યને સો કેઈ સમજી શકે છે.
नेपाथि' शमi Angaaru वृत्ति भानीन, 'पाyि (4) थी પાણિમાં સ્થિત મુખવચિકાને અર્થ લેશે તે પણ અનૌચિત્ય દેવ દૂર થઈ શકતે નથી. બીજી વાત એ છે કે મુખ અને મળદ્વાર ઢાંકવાનું પાણિરૂપ એકજ સાધન બતાવ્યું છે. જે એને અર્થ મુખવકિા કરવામાં આવે તે જ્યારે એકી સાથે અધેવાયુ અને દીર્ધ ઉચ્છવાસ આવશે ત્યારે એક જ સુખત્રિકા મળદ્વાર પર લગાડવામાં આવશે કે મુખ પર? અને જે સાથે જ છીંક પણું આવશે તે તે નાક પર કેવી રીતે લગાડવામાં આવશે? કારણ કે એક મુખત્રિકાથી એકી साये गया दार in Astti नथी. तेथी 'पाणिणा परिपेहिता ने मनपानk વચન બરાબર બંધ બેસશે નહિ. જે એવું સમાધાન કરવા ઈચ્છે કે એક હાથની
