________________
in
उत्तराध्ययनसो प्रज्ञापनी-नियस्योपदेशानरूपा, भगोरिका भापा, यथा-हिंसामवतो ऽनन्तदु.खभागी भनति" इत्यादि । यया पा-माणिग्धाभित्ताः पाणिनो भवे भवे दीर्घायुपो नीरोगाम भान्ति । उक्त---
पाणिहाउ नियत्ता, हाति दीहाउ या रोगा य ।
एस मई पन्नत्ता, पन्नाणी वीयरागेहिं ॥ १ ॥५॥ छाया-प्राणिपाद् निता, भान्ति दीर्घायुपः अरोगा।
___ एपा मतिः प्राप्ता, प्रसापनी पीतरागः ॥१॥ प्रत्यारयानीमापा-याचमानस्य प्रतिपंध वचनम् । यया-मर्यादातिरिक्त वस्त्र पान वा याचमान शिष्य प्रति गुरुदिति-"अधिक पत्र पात्र या न दीयते" इति ॥६॥ प्रज्ञापनो-शिष्य को उपदेश देने स्वरूप जो भाषा रोती है कि जिससे उसे अर्थ का अवरोध होता है उसका नाम प्रज्ञापनी भापा है। जैसे-"जो हिसा मे प्रवृत्त होता है वह अनत द ग्व का मागी होता है " अथवा जो प्राणिवध से दूर रहते हैं वे भर भव मे दीर्घ आयु पाते हैं तथा निरोग शरीर होते हैं ५ । उक्तच
"पाणिवहाउ नियत्ता, स्वनि दीहाउया अरोगाय ।
एस मई पन्नत्ता, पनवगी वीयरागेहिं ॥" प्रत्याख्यानी-गुरु महाराज के पास याचना करते हुए शिष्य के लिये जो निषेधात्मक भापा का प्रयोग होता है वह प्रत्याख्यानी भाषा है, जैसे-मर्यादा से अतिरिक्त वस्त्र एव पान को याचने वाले शिष्य का गुरु महाराज कहते है कि-मर्यादा से अधिक वन व पात्र नहीं दिया जाता है" इत्यादि । इन्ठानुलोमा-प्रतिपादन करने वाले की अथात् દેશ આપવા સ્વરૂપ જે ભારે હોય છે કે જેનાથી તેને અને અવબોધ થાય છે એનું નામ પ્રજ્ઞાપનીભાષા છે જેમ-જે હિંસામાં પ્રવૃત્ત બને છે તે અને તે દુ અને ભાગી થાય છે અથવા જે પ્રાણી વધથી દૂર રહે છે તે ભવોભવમાં દીર્ધાયુ ભોગવે છે તથા શરીરે નિરોગી રહે છે ૫ કહ્યુ છે કે—
"पाणिवहाउ नियचा. हयति दोहाउ या अरोगा य । ___एस मई पन्नत्ता, पन्नवणी वीयरागेहिं ।”
પ્રત્યાખ્યાની–ગુરુ મહારાજની પાસે યાચના કરનાર શિષ્યને માટે જે નિષેધાત્મક ભાષાને પ્રગ હોય છે તે પ્રત્યાખ્યાની ભાષા છે જેમ-મર્યાદાથી અતિરિકત વસ્ત્ર અને પાત્રની યાચના કરનાર શિષ્યને ગુરુ મહારાજ કહે છે કે મર્યાદાથી વધુ વસ્ત્ર અને પાત્ર દેવામાં આવતુ નથી () ઈત્યાદિ ! ઈચ્છાનુલોમ
