Page Text
________________
પૃષ્ઠ
Gogate तिने
येण संनिकर्षवोधकः, चक्षुरिन्द्रियस्याप्राप्यकारितया विषयेण संयोगाद्यभावात् किन्तु चाक्षुपज्ञानविषयता परक एवेति । अयमर्थः अत्र खलु दिनस्यार्द्धेन यावत्प्रमाणकं क्षेत्र व्याप्तं भवति तावति क्षेत्रे व्यवस्थितः सूर्य उपलभ्यते स एव लोके उदयमानो व्यवह्रियते सर्वान्तरमंडले तु दिनस्य प्रमाणमष्टादशमुहूर्त्तास्तेषामष्टादशमुहुर्त्तानामर्द्ध नवहूर्त्ताः एकैकस्मिन मुह चारं चरन् सूर्यः पंच योजनसहस्राणि द्वे योजनशते एकपंचाशोत्तरे एकोनत्रिंशच पष्ठिभागान योजनस्य गच्छति । एतावत् मुहूर्तगतिपरिमाणं यदा नवभिर्मुहूर्तेर्गुण्य ते तदा भवति यथाकथितं दृष्टिपथप्राप्तताविषयपरिमाणमिति । दृष्टिपथप्राप्तता चक्षुःस्पर्शः पुरुपच्छायाः इत्येते समानार्थकाः, साच पूर्वतोऽपरतश्चतुल्य प्रमाणैव भवतीति द्विगुणिताताप क्षेत्रमुदयास्तान्तरमित्यपि समानार्थकाः । इदं च सर्ववाद्यानन्तरमंडलात् पचातुपूर्व्या गणितं सत्यशीत्यधिकशततमं भवति, प्रतिमंडलं चाहोरात्रगणनादहोरात्रोषि त्र्यशीत्यधिकशततमः तेनायमुत्तरायणस्य अंतिमो दिवसों भवति अयमेव च सूर्यवर्षस्य चरमदिवसः संवत्सरस्योचरायणपर्यवसानात्मकत्वादिति ।
इसे ही लोक में उदय हुआ सूर्य कहा जाता है सर्वाभ्यन्तर मण्डल में तो दिनका प्रमाण १८ मुहूर्त का होता है इन मुहूतों के आधे नौ मुहूर्त होते हैं एक मुहूर्त करता हुआ सूर्य ५२५५ योजन तक जाता है अब इस परिमाणको नौ से गुणा करने पर जो चक्षुः इन्द्रिय का विषय प्रमाण कहा गया है वह निकल आता है दृष्टिपथ प्राप्तता, चक्षुःस्पर्श पुरुषच्छाया ये सब समानार्थक शब्द है यह दृष्टि पथ प्राप्तता पूर्व और पश्चिम की अपेक्षा तुल्य प्रमाणवाली ही होती है इसलिये द्विगुणता तापक्षेत्र उदयास्तान्तर ये भी समानार्थक शब्द है पचादानुपूर्वी के अनुसार यह सर्ववाद्यानन्तर मंडल से गिनने पर १८३ वां होता प्रति मंडल अहोरात्रकी गणना से एक अहोरात्रकी गिनती भी १८३ वां होता है इससे यह उत्तरायणका अन्तिम दिवस होता हैं और यही सूर्यवर्ष का લેાકમાં ઉદય પામતા સૂર્ય એ પ્રમાણેના વ્યવહાર થાય છે. સર્વાંભ્યન્તર મડળનાં તે દિવસનુ પ્રમાણુ અઢાર મુહૂત'નુ' હેાય છે. એ અઢાર મુર્હુતના અર્ધાં નવ મુહૂત થાય છે. એક એક મુર્હુતમાં ગતિ કરતા સૂય પાંચ હજાર ખસેા પચાવન ચેાજન અને એક ચેાજનના સાઠિયા ગણત્રીસમા ભાગ ગમન કરે છે. આટલું મુર્હુત ગતિનું પરિમાણુ જ્યારે નવ મુહૂ`થી ગુણુવામાં આવે ત્યારે પૂર્વોક્ત દૃષ્ટિપથ પ્રાપ્તતા સ ંબધી પરિમાણુ થઈ જાય છે. દૃષ્ટિપથ પ્રાપ્તતા ચક્ષુ સ્પર્શી પુરૂષચ્છાયા આ શબ્દ સરખા અવાળા છે. તે પૂ અને પશ્ચિમમાં તુલ્ય પ્રમાણુવાળા જ છે. તેથી ખમણું તાપક્ષેત્ર ઉદય અને અસ્તાંન્તર પણુ સમાનાક છે. સર્વાં માહ્યાભ્યન્તર મડળથી પશ્ચાનુપૂર્વી થી ગણવાથી ૧૮૩ એક્સે બ્યાસી થાય છે પ્રતિમડળ અને અહેારાત્રની ગણના કરવાથી અહારાત્ર પણ ૧૮૩ એકસે ન્યાસી થાય છે. તેથી તે ઉત્તરાયણના છેલ્લા દિવસ થાય છે. એજ સૂર્યાં વર્ષના છેલ્લા
| SR No. | 009347 |
| Book Title | Jambudwip Pragnaptisutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 569 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_jambudwipapragnapti |
| File Size | 46 MB |