________________
जम्बूद्वीपमतिशे
freeपोपसंक्रम्य चारं गतिं चरति - करोति, 'तयाणं' तदा तस्मिनकाले सर्वाभ्यन्तरमण्डक. संक्रमणकाले खलु 'एगमेगेणं मुहुत्तेणं' एकैकेन मुहूर्त्तेन प्रतिमुहूर्त मित्यर्थः 'केवइयं खेत्तं गच्छ' कियत्- वियत्प्रमाणकं क्षेत्रं गच्छति चरतीति प्रश्नः, भगवानाह - 'गोयमा' इत्यादि, 'गोयमा' हे गौतम! 'पंच जोयणसहस्ताई' पञ्च योजनसहस्राणि 'दोणि य पण्णद्वे जोयणसए' द्वे च पञ्चपष्टि योजनशते, पञ्चषष्ठयधिके योजनशते इत्यर्थः 'अट्ठारसयभागसहस्से' अष्टादश च भागसहस्राणि 'दोणि य तेवढे भागसए गच्छ' द्वे च त्रिपष्टिभागशते, त्रि षष्ट्यधिके द्वे भागशते इत्यर्थः गच्छति एकैकेन मुहूर्त्तेन, भागपदं चावयववाचकम्, अवयनधावयविनं विना न संभवति, ततश्च कस्य अवयविन इमे इत्याशङ्कायामाह - 'मंडल' इत्यादि, 'मंडलं च एकवीसाए भागसहस्से हिं' मण्डलञ्च कविंशत्या भागसौः 'नवहिय सहेहिं सएहिं ' नवभिथ पष्ट्यधिकैः शतैश्छित्वा तस्य च्छेदं कृत्वा इति, अयं भावः - अत्र खलु नक्षत्रमण्डलगच्छद्द' उस समय वे एक एक मुहूर्त में किनने क्षेत्र पर जाते हैं ? इसके उत्तर प्रभु कहते हैं - 'गोमा ! पंच जोयणसहस्साई दोणि य पण्डे जोयणसए' हे गौतम! उस समय वे ५२६५ योजन क्षेत्र तक चले जाते हैं 'अट्ठारसय भाग सहस्से दोणि य तेवढे भागसए गच्छद्द' और १८२६३ भाग तक चले जाते हैं भाग पद अवयव वाचक है, अतः ये भाग यहां किसके गृहीत किये गये हैं इस प्रकार की आशंका के उत्तर के निमित्त 'मंडलं च एकवीसाए भाग सहस्सेहिं नवहिय सङ्केहिं सएहिं' ऐसा सूत्र कहा गया है इसका भाव ऐसा है कि नक्षत्र मंडल का काल ५९ मुहूर्तात्मक है मुहूर्त के ३६७ भाग कर लेना चाहिये इसके अनुसार मुहूर्त गति का विचार इस प्रकार से किया गया है-रात्रि और दिवस के मध्य में तीस मुहूर्त होते हैं अर्थात् एक दिन रात ३० मुहूर्त का होता है इन में २९ मुहूर्त और मिलाये जाते हैं तब दोनों का जोड ५९ होजाता તે સમયે તેએ એક એક મુહૂત્તમાં કેટલા ક્ષેત્રા ઉપર ગતિ કરે છે? એના જવાબમાં प्रभु उडे - 'गोयमा ! पंच जोयणसहस्साई दोणिय पण्णट्टे जोयणसए' डे गौतम ! ते सभये तेथे। ५२६५ यटन क्षेत्र सुधी गति हरे छे. 'अट्ठारसय भाग सहस्से दोणिय तेवढे भाग सए गच्छइ' भने १८२६३ लांग सुधी भागज गति ४रता ४ रहे छे 'भाग' પદ્મ અવયવ વાચક છે. એથી અત્રે એ ભગા' કયા પદાર્થોના ગૃહીત કરવામાં આવેલા छे? या लतनी मारांना निमित्ते 'मं'डलं च एक्कत्रीसाए भागसहस्सेहिं नाहिय सहिं सईि' व सूत्रपाठ वामां आवे छे. मानो भाव मा अमाये छे ! नक्षत्र મંડળના કાળ પ૯ મુહૂર્તાત્મક છે. મુહૂના ૩૬૭ ભાગા કરી લેવા જોઇએ. આ મુજ મુર્હુત ગતિના વિચાર આ પ્રમાણે આવેલે છે–રાત્રિ અને દિવસના મધ્યમાં ત્રીસ મુર્હુત હાય છે એટલે કે એક દિવસ-રાત ૩૦ મુહૂર્તીના ડાય છે. આમાં ૨૯ મુહૂર્તો બીજા જોડવામાં આવે છે ત્યારે બન્નેના ચેાગ પહુ થાય છે, પ૯ ૨૩૬૭ વડે ગુણાકાર કરવાથી
२१०