Page Text
________________
teafधनी टीका पद ११ सू० ४ वचनविशेषनिरूपणम्
२८३
अधा हस्तिनः सिंहा व्याघ्रा वृकाः, द्वीपिनः, ऋक्षाः तरक्षा: पराशराः, रासभा, शृगालाः, विडालाः शुनकाः कोलशुनकाः कोकन्तिकाः शशका: चिल्ललका:, येऽपि चान्ये तथाप्रकारकाः बहुवचनान्ताः शब्दाः सन्ति कथं सर्वा सा बहुवा - बहुत्वप्रतिपादिकावाणी भवति ? तथाहि - मनुष्यादि शब्दानां जातिवाचकत्वात् जातेश्व सामान्यरूपत्वात् सामान्यस्य चैकत्वात् 'एकं नित्यं निरवयवसक्रियं सर्वगं च सामान्यमिति वचनात् कथ मंत्र बहुवचनम् ? किन्तु वहुवचनेनापि व्यवहारो दृश्यते इत्युभयथा संशयः, इति प्रश्नाशयः । भगवानाह - 'हंता, गोयमा !" हे गौतम ! हन्त, - सत्यमेतत्, 'मणुस्सा जाव चिल्ललगा सव्वा सा बहुवऊ' - मनुष्या यावत्-महिपाः, अश्श, हस्तिनः सिंहाः, व्याघ्राः, वृकाः, द्वीपिनः, सुत्राः, तरक्षाः, पराशराः, रासभाः, गूगालाः, विडाळाः, शुनकाः, कोलशुनकाः, कोकन्तिकाः, शशकाः, चित्रकार, चिल्लरकाः येऽपि चान्ये तथाप्रकारकाः - बहुवचनान्ताः शब्दाः सन्ति सर्वा सा बहुवा बहुत्वप्रतिपादिका दाणी भवति, तथाहि मनुष्यादिशब्दानां
"
श्री गौतमस्वामी पुनः प्रश्न करते हैं - हे भगवन् ! 'मनुस्सा' (मनुष्याः) यावत् 'चिल्ललगा' (चिल्ललकाः) तथा इसी प्रकार के जो अन्य बहुवचनान्त शब्द हैं, वह सब क्या बहुत्व की प्रतिपादक वाणी है ?
तात्पर्य यह है कि मनुष्य आदि पूर्वोक्त शब्द जाति के वाचक है और जाति का अर्थ है सामान्य । सामान्य एक होता है । कहा भी है- सामान्य एक है, नित्य है, farara है, क्रियारहित है और सर्वव्यापी है। ऐसी स्थिति में जाति वाचक शब्द यहुवचनान्त किस प्रकार हो सकते हैं ? किन्तु इन शब्दों का बहुवचन में भी प्रयोग देखा है, यही संशय का कारण है ।
भगवान् उत्तर देते हैं - हे गौतम! हां 'मनुस्सा' यावत् 'चिल्ललगा' ये बहुवचनान्त शब्द जो हैं, सो बहुत्व को प्रतिपादन करनेवाली वाणी है । इस का कारण यों है - यह ठीक है कि पूर्वोक्त 'मनुस्सा' आदि शब्द जाति के वाचक हैं, श्री गौतमस्वामी पुनः प्रश्न ४२ छे-हे भगवन् ! मणुस्सा ः (मनुष्याः) यावत् 'चिल्ललगा' (चिल्ललकाः) तथा सेवा अारना ने अन्य बहुवचनान्त शब्द छे, ते मधी शु મહુત્વની પ્રતિપાદકવાણી છે ?
તાત્પર્ય એ છે કે મનુષ્ય આદિ પૂર્વોક્ત શબ્દ જાતિ વાચક છે અને જાતિને અર્થ છે સામાન્ય ! સામાન્ય એક ડાય છે કહ્યુ પણ છે સામાન્ય એક છે, નિત્ય છે નિરવયવ છે ક્રિયારહિત છે અને સર્વવ્યાપી છે. એવી સ્થિતિમા જાતિવાચક શબ્દ બહુવચનાન્ત કેવે પ્રકાર થઈ શકે છે? કિન્તુ એ શબ્દને મહુવચનમા પણ જોયા છે, એજ संशय छे.
श्री लगवान् उत्तर आये छे-हे गौतम! डा, 'मणुस्सा' यावत् 'चिल्ललगा' मे મહુવચનાન્ત જે શબ્દ છે તે ખડુત્વનું પ્રતિપાદન કરનારી વાણી છે, તેનું કારણુ આમ
| SR No. | 009340 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 03 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1977 |
| Total Pages | 881 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 64 MB |