________________
प्रज्ञापनासूत्रे
सप्रदेशत्वप्रसक्तेरितिचेदत्रोच्यते - परमाणोः द्रव्यरूपतया सांशत्वाभावेन अप्रदेशत्वस्य सत्त्वेऽपि कालभावाभ्याम् सप्रदेशत्वसंभवाद, 'अपएसो दव्वट्टयाए ' अप्रदेशो द्रव्यार्थतया इति वचनप्रामाण्यात्, एवमेव ' अह अन्भहिए अनंतभागअभहिए वा' असंखिज्जइभाग अभहिए वा, संखिज्जइभाग अन्भहिए वा संखिज्जइगुण अभहिए वा, असंखिज्जगुण अन्भहिए वा, अनंतगुण अन्भहिए वा' अथाभ्यधिको यदा विवक्षितस्तदा अनन्तभागाधिको वा, असंख्येय भागाभ्यधिको वा संख्येयभागाभ्यधिको वा संख्येयगुणाभ्यधिको वा, असंख्येयगुणाभ्यधिको वा अनन्तगुणाभ्यधिको वा भवति, 'एवं अवसेसवण्णगंधर सफासपज्जवेहिं छाणवडिए' एवम्-तथैव - कृष्णवर्णपर्यववदेव अव शेषवर्णगन्धरसस्पर्शपर्यवैः पदस्थानपतितो भवति, षट्स्थानपतितत्वाभिलापस्तु किस प्रकार संभव हो सकते हैं ? इस प्रश्न का उत्तर यह कि परमाणु को जो अप्रदेशी कहा है सो द्रव्य की अपेक्षा से ही समझना चाहिए काल और भाव की अपेक्षा से वह अप्रदेशी या निरंश नहीं है । कहा भी है - ' अपएसो व्यष्ट्याए ' द्रव्य की अपेक्षा से ही परमाणु अप्रदेशी है, क्योंकि एक ही परमाणु में भी अनन्त गुण पर्यायों की सत्ता है ।
अगर एक परमाणु दूसरे परमाणु से अधिक हो तो अनन्तभाग अधिक, असंख्यात भाग अधिक, संख्यातभाग अधिक, संख्यातगुण अधिक, असंख्यातगुण अधिक और अनन्तगुण अधिक होता है, इस प्रकार अधिकता की दृष्टि से भी पद्स्थानपतित है । इसी प्रकार कृष्ण वर्ण के पर्यायों के समान शेष वर्णो गंधों, रसों और स्पर्शो से भी षट्स्थानपतित समझना चाहिए। इन षटू स्थानों का उच्चारण पहले
-८०२
સભવ થઇ શકે છે? એ પ્રશ્નને ઉત્તર એ છે કે પરમાણુને જે અપ્રદેશી કહ્યો છે તે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જ સમજવાના છે, કાળ અને ભાવની અપેક્ષાએ તે अप्रदेशी अगर निरंश नथी. उ पशु छे 'अपएसोन्याएं' द्रव्यनी अपेक्षाये જ પરમાણુ અપ્રદેશી છે, કેમકે એક જ પરમાણુમાં ખીજા પરમાણુથી પણ અનન્ત ગણા પર્યાયેાની સત્તા છે.
અગર એક પરમાણુ ખીજા પરમાણુથી અધિક હાય તે અનન્ત ભાગ અધિક, અસ`ખ્યાત ભાગ અધિક, સ ખ્યાત ભાગ અધિક, સ`ખ્યાત ગુણુ અધિક અસંખ્યાત ગુણુ અધિક અને અનન્ત ગુણ અધિક થાય છે. એ રીતે અધિકતાની દૃષ્ટિએ પણુ ષસ્થાન પતિત છે. એ રીતે કૃષ્ણે વના પર્યાયની સમાન શેષ વર્ણો, ગ ધા, રસા સ્પર્શોના પર્યાયેાથી પણુ ષટ્રૂસ્થાન પતિત સમજવા જોઇએ એ પથ્થાનાનું ઉચ્ચારણ પહેલાની ખરાખર કરી લેવું જોઈ એ. પણ ક્
T
માં