Page Text
________________
७२८
प्रज्ञापनास्त्रे नवर-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु द्वे ज्ञाने-मति श्रुतलक्षणे, द्वे अज्ञाने-मत्यज्ञान श्रुताज्ञानरूपे, द्वे दर्शने च भवतः, उत्कृष्ट स्थितिकस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकस्य पल्योपमस्थितिकत्वेन नियमतोऽज्ञानद्वयं भवति, यदा तु पण्मासावशेषायुष्को वैमानिकेषु वद्धायुष्को भवति तदा तस्य ज्ञानद्वयं भवति इत्यभिप्रायेणैव 'द्वे ज्ञाने द्वे अज्ञाने' इत्युक्तम् ____ 'अजहण्णमणुक्कोसठिइए वि एवं चेच' अजधन्यानुत्कृष्टस्थितिकोऽपि पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकः एवञ्चैव-पूर्ववदेवावसेयः, किन्तु ‘णवरं ठिईए चउढाणवडिए' स्थित्या-आयुः कर्मानुभवलक्षणस्थित्यपेक्षया चतुः स्थानपतितो भवति, अजघन्यानुत्कृष्टस्थितिकस्य पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकरय संख्येयवर्पायुष्कस्य असंख्येयवर्यायुष्कस्यापि च समयोनत्रिपल्योपमस्थितिकस्य संभवे चतु:स्थानपति तत्वं संभवति, 'तिम्नि णाणा तिनि दंसणा' त्रीणि ज्ञानानि, त्रीणि अज्ञानानि, दों ज्ञान दो अज्ञान ही होते हैं । जो ज्ञान वाले होते हैं वे वैमानिक की आयु बांधते हैं अतः उनमें दो ज्ञान होते हैं इस अभिप्राय से उनमें दो ज्ञान और दो अज्ञान कहे हैं,
मध्यम स्थितिवाले पंचेन्द्रिय तिर्यच की वक्तव्यता भी इसी प्रकार समझनी चाहिए भगर विशेष-यह है कि स्थिति की अपेक्षा वह चतः स्थापतित होता है। मध्यम स्थिति वाला तिथंच पंचेन्द्रिय संख्यात वर्ष की आय वाला भी हो सकता है और असंख्यात वर्ष की आय वाला भी होसकता है, क्योंकि एक समय कम तीन पल्योपम की आय वाला भी मध्यमस्थितिक ही कहलाता है। इस कारण वह चतु:स्थानपतित कहा गया है । उसमें तीन ज्ञान, तीन अज्ञान और तीन दर्शन कहना चाहिए। હોય છે જે જ્ઞાનવાળ હોય છે, તેઓ વૈમાનિકની જ આયુ બાધે છે. તેથી તેમનામાં બે જ્ઞાન હોય છે. એ અભિપ્રાયથી તેઓમાં બે જ્ઞાન અને બે અજ્ઞાન કહ્યાં છે.
કે મધ્યમ સ્થિતિવાળા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચની વક્તવ્યતા પણ એજ પ્રકારે સમજવી જોઈએ પણ વિશેષ એ છે કે સ્થિતિની અપેક્ષાએ તે ચતુઃસ્થાન પતિત બને છે મધ્યમ સ્થિતિવાળા તિયચ પંચેન્દ્રિય સંખ્યાત વર્ષની આયુષ્યવાળા પણ થઈ શકે છે અને અસંખ્યાત વર્ષની આયુષ્યવાળા પણ થઈ શકે છે, કેમકે એક સમય ઓછા ત્રણ પલ્યોપમની આયુવાળા પણ મધ્યમ સ્થિતિક જ
કહેવાય છે એ કારણે તે ચતુસ્થાન પતિત કહેલા છે. તેમાં ત્રણ જ્ઞાન ત્રણ - અજ્ઞાન અને ત્રણ દર્શન કહેવા જોઈએ,
| SR No. | 009339 |
| Book Title | Pragnapanasutram Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1975 |
| Total Pages | 1196 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_pragyapana |
| File Size | 80 MB |