________________
प्रज्ञापनासूत्र चतुः स्थानपतितत्वमुपपद्यते, ज्योतिष्काणां जघन्येन पल्योपमाष्टभागायुष्यसद्भावेन उत्कर्षेण वर्षलक्षाधिकपल्योपमायुष्य सद्भावेन च असंख्येयगुणवृद्धिहान्यसंभवात् त्रिस्थानपतितत्वम् वैमानिकानाञ्च जघन्येन पल्योपमायुष्यम्, उत्कृष्टेन त्रयस्त्रिंशत् सागरोपमाणि आयुष्यम् , सागरोपमस्य च दशकोटीकोटीसंख्येयपल्योपमप्रमाणत्वेन तेषामपि असंख्येयगुणवृद्धिहान्योरसंभवात् त्रिस्थानपतितत्वं भवतीति फलितम् ॥ सू० ५ ॥
नैरयिकपर्यायवक्तव्यतामूलम्-जहण्णोगाहणगाणं भंते ! नेरइयाणं केवइया पज्जवा पण्णत्ता ? गोयमा ! अणंता पजवा पण्णत्ता से केणट्रेणं भंते ! एवं वुच्चइ जहण्णोगाहणगाणं नेरइयाणं अणंता पज्जवा पाणत्तेत्ति ? गोयमा ! जहण्णोगाहणए नेरइए जहन्नोगाहणस्स नेरइयस्त दवट्टयाए तुल्ले पएसट्टयाए तुल्ले होती है, अतः वह भी चतुःस्थानपतित हो सकती है। मगर ज्योतिष्क और वैमानिक देवों की स्थिति में त्रिस्थानपतित हीनाधिकता ही होती है क्योंकि ज्योतिष्कों की जघन्य पल्योपम के आठवें भाग की और उत्कृष्ट एक लाख वर्ष अधिक पल्योपम की स्थिति है, अतएव उसमें असंख्यातगुणी हानि-वृद्धि का संभव नहीं है । वैमानिकों की जघन्य पल्योपम की और उत्कृष्ट तेतीस सागर की स्थिति है। सागरोपम दस कोडाकोडी पल्योपम का होता है, अतएव यहां भी असंख्यातगुनी हानि-वृद्धि का संभव नहीं है । इस प्रकार ज्योतिष्क और वैमानिक देव स्थिति की अपेक्षा से त्रिस्थानपतित हीनाधिक ही होते हैं ॥५॥ પમની સ્થિતિ હોય છે, તેથી તે પણ ચતુસ્થાન પતિત થઈ શકે છે. પણ
તિષ્ક અને વૈમાનિક દેવેની સ્થિતિમાં ત્રિસ્થાન પતિત હીનાધિકતા થાય છે કેમકે તિષ્કની જઘન્ય પલ્યોપમના આઠમા ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ એક લાખ વર્ષ અધિક પલ્યોપમની સ્થિતિ છે, તેથી જ તેમાં અસંખ્યાત ગુણ હાનિવૃદ્ધિનો સંભવ નથી. વૈમાનિકેની જઘન્ય પાપની અને ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરની સ્થિતિ છે. સાગરેપમ દસ કેડાકોડી પલ્યોપમનું હોય છે, તેથી અહીં પણ અસંખ્યાત ગુણ હાનિ-વૃદ્ધિને સંભવ છે નહીં આ પ્રકારે તિષ્ક અને વૈમાનિકદેવ સ્થિતિની અપેક્ષાએ ત્રિસ્થાન પતિત હીનાધિક જ બને છે. જે ૫
