Pragnapanasutram Part 02

SR No.: 009339
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1975
Total Pages: 1196
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_pragyapana
File Size: 80 MB

Page 392

३७४
D
प्रशापनासूत्र यगुणत्वात्, तेभ्योऽपि-'अहोलोए विसे साहिया' अयोलोके वर्तमानाः द्रव्यरूपपुद्गला विशेषाधिका भवन्ति, ऊलोकस्य देशोनसप्तरज्जुप्रमाणत्वेन अधोलोकस्य समधिकसप्तरज्जुप्रमाणतया ऊलोकापेक्षयाऽधोलोकस्य विशेषाधिकत्वात्,
अथ दिगनुपातेन पुद्गलद्रव्याणामल्पबहुत्वं प्ररूपयति-'दिसाणुवाएणं सव्वत्थोवा पुग्गला उपैदिसाए' दिगनुपातेन-दिगनुसारेण प्ररूप्यमाणाः सर्वस्तोकाः सर्वेभ्योऽल्पाः पुदगला:-द्रव्यरूपाः अदिशि भवन्ति, रत्नप्रभासमभूतलमेरुमध्येऽष्टप्रादेशिकरुचकाद् विनिर्गतायां चतुःप्रदेशात्मिकायामूदिशि यावल्लोकान्ते सर्वस्तोवत्वं पुद्गलानां वोध्यम्, तेभ्योऽपि 'अहोलोए विसेसाहिया' अधोलोके-अधोदिशि वर्तमानाः पुद्गला द्रव्यरूपाः विशेषाधिका भवन्ति, अधोदिशोऽपि चतुष्प्रदेशरूपायाः यावल्लोकान्तस्य विशेषाधिकत्वेन तत्र पुगलद्रव्याणामपि विशेपारिकत्वं संभवति, तेभ्योऽपि-'उत्तरपुरच्छिमेणं दाहिणपञ्चस्थिमेण य दोषि तुल्ला असंखेज्जगुणा' उत्तरपौरस्त्येन उत्तरपूर्वस्याम्, दक्षिणअधोलोक में पुद्गल विशेषाधिक हैं, क्योंकि अलोक देशोन सात राज का है जबकि अधोलोक कुछ अधिक सात राजू प्रमाण है, अतएव अधोलोक का क्षेत्र विशेषाधिक है।
दिशाओं की अपेक्षा पुद्गल द्रव्य का अल्पवहुत्व-दिशाओं की अपेक्षा से प्ररूपण किया जाय तो सब से कम पुद्गल अर्धदिशा में हैं। क्योंकि रत्नप्रभा पृ.वी के समतल भूभाग से मेरुपर्वत के मध्य में जो आठ प्रदेशों का रुचक है, उससे निकली हुई चार प्रदेशात्मक ऊर्वदिशा में लोकान्त पर्यन्त सब से कम पुद्गल हैं, ऊर्ध्वदिशा की अपेक्षा अधोदिशा में पुद्गल विशेषाधिक हैं । यद्यपि अधोदिशा भी चार प्रदेशात्मक ही हैं मगर लोकपर्यन्त वह कुछ अधिक है, इस कारण उसमें पुद्गल भी कुछ अधिक हैं । उत्तर-पूर्वदिशो में तथा પુદગલ વિશેષાધિક છે, કેમકે ઉર્વલેક દેશનું સાત રાજુને છે, ત્યારે અધેલેક કંઇક વધારે સાત રજુ પ્રમાણને છે, તેથી જ અધકનું ક્ષેત્ર વિશેષાધિક છે.
દિશાઓની અપેક્ષાથી પુદ્ગલ દ્રવ્યનું અલ્પ બહત્વ દિશાઓની અપેક્ષાથી પ્રરૂપણ કરવામાં આવે તે સૌથી ઓછા પુદ્ગલ ઉર્ધ્વ દિશામાં છે. કેમકે રતનપ્ર પૃથ્વીના સમતલ ભૂભાગથી મેરૂ પર્વતના મધ્યમાં જે આઠ પ્રદેશોને રૂચક છે. તેમાંથી નીકળેલ ચાર પ્રદેશવાળી ઉર્વ દિશામાં લોકાન્ત પર્યન્ત સૌથી ઓછા પગલે છે. ઉર્વ દિશાના કરતા અદિશામાં વિશેષાધિક પદગલ છે જે કે દિશા પણ ચાર પ્રદેશાત્મક જ છે, પરંતુ લેક પર્યન્ત તે કંઈક વધારે છે. તે કારણથી તેમાં પુદ્ગલ પણ કંઈક વધારે છે.