Page Text
________________
५०४
ज्ञाताधर्म कथाजसत्र जीवानामनुकम्पा प्राणानुकम्पा तत्र-अनुहम्पनमनुकम्पा दया, दुःखाक्रान्तानां पाणिनां तद् रक्षणानुकूलचेष्टाकरणमित्यर्थः 'सवे जीवा वि इच्छति जीविउ न मरिजिउं' इति वचनात् हे मेघ ! त्वमेवं चितियसि सर्वे जीवाः जीवितुं वान्छन्ति न मर्तुं सर्वे जीवाः मुखार्थिनी दुःग्वनाशार्थिनश्च, तस्मात् मया म्रियमाणाः पाणिनो मरणादि भयतो मोचनीया, नापि च पीडयितव्याः' इत्यादि भावनारूपा-अनुकम्पा तया, 'भूयाणुकंपयाए' भूतानुकम्पया-अभवन्, भवंति, भविष्यन्तीति भूतानि सर्वदा भवनात्, तेषामनुकम्पा तया, 'जीवाणुकंपा' जोवानुकम्पा अजीवन् जीवन्ति जीविष्यन्तौ' ति जीवाः सदा प्राणधारणात्, तेषाणुकंपयाए भूयाणुकंपयाए जीवाणु पयाए सत्ताणुकंपयाए से अंतरा चेत्र संघारिए) देखकर तुमने अपना वह पैर प्राणानुकंपासे, भूतानुकपासे, जीवानुकंपासे और सत्त्वानुकंपासे, भावितान्तःकरण होकर बीच में ही उठाये रखा । (णों चेव णं णिविखत्ते) नीचे नही रखा । सकल जीवों की अनुकंपा का नाम प्राणानुकंपा है। अनुकंपा शब्द का अर्थ दया है-दुःखा क्रान्त प्राणियों की रक्षा करने के अनुकूल जो चेष्टा की जाती है उसका नाम दया है। " यह सिद्वान्त है कि जितने भी प्राणी हैं वे सब सदा जीने के ही अभिलापी है-मरने के नहीं। सव प्राणी सुख को ही चाहते हैं दुःख को नहीं--दुःख का नाग जिस तरह से हो उसी तरह के उपाय में वे सचेप्ट रहते हैं--अतः मरते हुए प्राणी मुझे मरणादि भय से छुडाना चाहिये---उन्हे पीड़ा नही पहुँचानी चाहिये" इस प्रकार का जो हे मेघ ! तुमने उस समय विचार किया--वही दया है । और यही प्राणानुकंपा है। जो प्राण धारण से जिये, जीते हैं, और आगे जियेंगे-उनका नाम जीव है उनकी जो अनुकंपा है--वह जीवानुकपा જોઈને તમે પગને પ્રાણાનુકંપાથી, ભૂતાનુકંપાથી જીવાનું પાણી અને સત્ત્વાનુંક પાથી અન્તઃ ४ थी भावित ४२ता 24.२०४ यी राज्यो. (जांचेव ण णिरित्त) नीन्य भूध्या નહિ. સકળ ઓ પ્રત્યે અનુકંપ બતાવવી તે પ્રાણનુકંપા છે. અનુકંપા શબ્દને અર્થ દયા છે દુખી પ્રાણીઓની રક્ષા કરવા માટે જે ગ્ય આચરણ કરવામાં આવે છે, તે દયા છે. “ આ એક સિદ્ધાન્ત છે કે જગતમાં જેટલા પ્રાણીઓ છે, તે બધાં હમેશા જીવવાની જ અભિલાષા રાખે છે, મરવાની નહિ બધાં પ્રાણીઓ સુખ ઈચ્છ છે. દુઃખ નહિ. દુખને જે રીતે વિનાશ સંભવી શકે તેના ઉપાયે તેઓ સતત કરતા જ રહે છે. એટલા માટે છે મેઘ ! “મરતા પ્રાણુને મૃત્યુ વગેરેના ભયથી भुरत ४२ नये " मा तना विद्यार तमे ते नमते ध्यो ते 'या' ४વાય છે, અને એજ બીજી રીતે પ્રાણુનુક પ પણ કહી શકાય જે પ્રાણ ધારણ કરીને જીવ્યા, જીવે છે, અને જીવશે તેમનું નામ જીવ છે. તેમના પ્રત્યે જે અનુકંપા
| SR No. | 009328 |
| Book Title | Gnatadharmkathanga Sutram Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1963 |
| Total Pages | 770 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_gyatadharmkatha |
| File Size | 48 MB |