________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० १ सू०४ अधिकरणाधिकरणीनिरूपणम् १९
टीका-'जीवे णं भंते' जीवः खलु भदन्त ! 'कि अहिंगरणी अहिगरणं' किम् अधिकरणी अधिकरणवान् अधिकरण विद्यते यस्यासी अधिकरणी तथा अधिकरणम् इति प्रश्ना, भगवानाह-'गोयमे' त्यादि 'गोयमा' हे गौतम ! 'अहिगरणी वि अहिगरणं वि' अधिकरणी अषि अधिकरणमपि. अधिकरणरूपोपि जीवस्तथाऽधिकरणवानपि भवति जीवः, तत्राधिकरणं नाम हिंसादिपापकर्मणांकरणरूपं वस्तु तद्विविधम्-आन्तरं वाह्यं च, तत्रान्तरं शरीरमिन्द्रियाणि च तथा वाह्यम् हलशझटादिकम् एतैरेव जीवो हिंसादिकं करोति ततश्च हिंसादिसाधनअधिकरण एवं अधिकरणी इन दोनों का भी जीव की अपेक्षा करके निरूपण करने के निमित्त सूत्रकार कहते हैं
'जीवेणं भंते ! कि अहिगरणी अरिमरणं' इत्यादि।
टीमार्थ-यहां गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है कि जीवअधि. करणवाला है या अधिकरण स्वरूप है ? अधिकरण जिसको हो वह अधिकरणी है अर्थात् अधिकरणवाला है ? इसके उत्तर में प्रभु ने कहा'गोयमा! जीवे अहिगरणी वि, अदिगरणं वि' हे गौतम ! जीव अधिकरणी भी है और अधिकरणस्वरूप भी है क्योंकि अधिकरण-स्वरूप भी जीव अधिकरणवाला भी होता है। हिलादि पाप कर्मों की हेतुभूत जो वस्तु है वह अधिकरण कही गई है। यह वस्तु दो प्रकार की है एक आन्तर और दूसरी चाय-इनमें शरीर एवं इन्द्रियों ये आन्तरिक अधिकरणरूप है। तथा बाह्य अधिकरारूप हल शबाट શકતી નથી જેથી અધિકરણ અને અધિકારણ એ બન્નેનું જીવની અપેક્ષાએ નિરૂપણ કરવા માટે સૂત્રકાર કહે છે– • "जीवे गंभंते ! अहिगरणी अहिगरणं" त्याह
ટીકાઈ–ગૌતમ સ્વામી પ્રભુને એવું પૂછે છે કે જીવ અધિકરણવાળા છે. કે અધિકરણ સ્વરૂપ છે? અધિકરણે જેને હોય તે અધિકરણ છે અર્થાત્ અધિકરણવાળે છે?
तना उत्तरमा प्रभुणे : “गोयमा ! अहिगरणी वी अहिंगरणं पि" હે ગૌતમ! જીવ અધિકરણ પણું છે અને અધિકરણ સ્વરૂપ પણ છે કેમકે અધિકરણ સ્વરૂપ જીવે અધિકરણવાળો પણ થાય છે. હિંસાદિ પાપ કમેના હેતુ રૂપ જે વસ્તુ છે, તેને અધિકરણ કહેવામાં આવે છે તે વસ્તુ બે પ્રકારની કહી છે. એક આંતર અને બીજી બાહ્ય તેમાં શરીર અને ઈન્દ્રિઓ એ આંતરિક અધિકરણ રૂપ છે અને હળ, શકટ (ગાડું) વગેરે બાહ્ય અધિક
-
