________________
भगवतीसूत्रे ३८४ भगवानाह-'गोयमा ! आया नेरइयाणं सिय नाणे, सिय अन्नाणे, नाणे पुण से नियम आया' हे गौतम ! आता नैरयिकाणां स्यात्-कदाचित् ज्ञानं भवति, सम्यग्दर्शनभावात् , स्यात् कदाचित् अज्ञानं भवति मिथ्यादर्शन भावात् , ज्ञानं पुनस्तन्नरयिक सम्बन्धिनियमात् आत्मा भवति, न उद् व्यतिरिक्तमित्यर्थः, 'एवं जाव थणियकुमाराणं' एवं-पूर्वोक्तनैरयिकरीत्या, यावत्-असुरकुमारादारभ्य स्तनितकुमारपर्यन्तानाम् आत्मा किम् ज्ञानं भवति ? किंवा अज्ञानं भवति ? इति प्रश्नः, भगवानाहआत्मा असुरकुमारादीनाम् स्याद् ज्ञानं भवति स्यात् अज्ञानं भवति ज्ञानं पुननियउत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम ! 'आया नेरइयाण सिय नाणे, सिय अन्नाणे, नाणे पुण से नियमं आया' नैरयिकों का आत्मा कदाचित् ज्ञानस्वरूप होता है क्योंकि नैरयिकों में भी सम्यग्दर्शन होता है तथा कदाचित् वह अज्ञान स्वरूप भी होता है क्योंकि नैरयिको में मिथ्यादर्शन का सद्भाव रहता है। तथा-नैरयिक सबंधी जो ज्ञान-है-वह नियम से आत्मरूप होता है, आत्मा से भिन्न नहीं होता है 'एवं जाव थणियकुमाराणं' इसी प्रकार का कथन यावत्-असुरकुमार से लेकर स्तनितकुमार तक के देवों की आत्मा के संबंध में जानना चाहिये अर्थात्-असुरकुमार से लेकर स्तनितकुमार तक की आत्मा क्याज्ञान स्वरूप होती है ? या अज्ञान स्वरूप होती है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-हें गौतम | असुरकुमार आदिकों की आत्मा कदाचित् ज्ञानरूप भी होती है ? तथा ज्ञान जो है वह नियम से आत्मस्वरूप होता है।
महावीर प्रभुना उत्त२-" गोयमा!" गौतम! “आया नेरइयाण सिय नाणे, सिय अन्नाणे, नाणे पुण से नियम आया" गौतम! नाना આત્મા ક્યારેક જ્ઞાનસ્વરૂપ હોય છે, કારણ કે નારકમાં પણ સમ્યગ્દર્શન સંભવે છે ખરું અને કયારેક અજ્ઞાનસ્વરૂપ પણ હોય છે, કારણ કે નારકમાં મિથ્યાદર્શનને પણું સદ્ભાવ હોઈ શકે છે. તથા નારકોનું જે જ્ઞાન હોય છે, ते. नियमथी साम३५ सय छे, मामाथी मिन्न जातु नथी " एवं जाव थेणियकुमाराणं " नाना रे ४थन मसुरशुभाराथी धनरतनितभार પર્યન્તના દેવના આત્માના સંબંધમાં પણ સમવું એટલે કે અસુરકુમારોથી લઈને સ્વનિતકુમારે પર્યન્તના દેવેને આત્મા શું જ્ઞાનસ્વરૂપ હય છે? કે અજ્ઞાનવરૂપ હોય છે?
તેને ઉત્તર આપતા મહાવીર પ્રભુ કહે છે કે હે ગૌતમ! અસુરકુમારદિકેને આત્મા ક્યારેક જ્ઞાનસ્વરૂપ પણ હોય છે અને ક્યારેક અજ્ઞાનસ્વરૂપ પણ હોય છે. તથા તેમનું જે જ્ઞાન છે, તે નિયમથી જ આત્મરૂપ હોય છે.