________________
१९६ति।
प्रमैयबोन्द्रका टीका श०९उ०३३सू०१३ महावीरवाक्य प्रति जमाले रश्रमामि० ५९५ ऽवसाने, यस्मादेवं तस्मात् न क्रियाकालेघु कार्य विद्यमानं भवितुमर्हति, किन्तु क्रियाऽवसाने एव कार्य विद्यमानं भवति, तथाचोक्तम्
'जस्सेह किज्जमाणं कयंति तेणेह विज्जमाणस्स । . . __. करणकिरिया पवन्ना, तहाय बहुदोसपडिबत्ती' ॥१॥
‘कयमिह न किज्जमाणं तब्भावाओ चिरंतण घडोव्व। ' अहवा कयंपि कीरइ, कीरउ निच्चं न य समत्ती' ॥२॥ किरिया वेफल्लंपि य पुबमधूयं च दोसए होतं । दीसइ दीहोय जहो किरिया कालो घडाईणं ॥३॥ नारंभेच्चिय दीसइ, न सिवा दद्धाउ दीसइ तदते ।
तो नहि किरियाकाले जुत्तं कज्जं तदंतमि" ॥४॥ छाया--यस्येह क्रियमाणं कृतमिति तेनेह विद्यमानस्य । ... करणक्रियाप्रपन्नो तथाच बहुदोपपतिपत्तिः ॥१॥
'कृतमिह न क्रियमाणं, तद्भावात् चिरन्तन घटइव । अथवा कृतमपि क्रियते क्रियतां नित्यं न च समाप्तिः ॥२॥ क्रिया वैफल्यमपि च पूर्वमभूतंच दृश्यते भवत । दृश्यते दीर्घश्च यतः क्रियाकालो घटादीनाम् ॥३॥ नारम्भे एव दृश्यते नशिवाघद्वायां दृश्यते तदन्ते ।
तर्हि नहि क्रियाकाले युक्तं कार्य तदन्ते ॥४॥ इति । श्रद्धेय कैसे हो सकता है क्योंकि उस कालमें तो कार्य अविद्यमान ही-रहता है, अतः क्रियमाण जो पदार्थ है, वह क्रियाकालालिङ्गित है,.. उसे उसमें विद्यमान हुआ कैसे माना जा सकता है, यह तो क्रियाके अवसानमेंही विद्यमान होता है सो ही कहा है-' जस्लेह किज्जमाणे' से लेकर 'नारंभेच्चिय दीसह इन चार गाथाओंसे कहा है। इन सर्व गाथाओंका भावार्थ पूर्वोक्त रूपसेही स्पष्ट है, इस तरहसे क्रिया કેવી રીતે મૂકી શકાય ? કારણ કે ક્રિયાકાળમાં તે કાર્ય અવિદ્યમાન જ રહે છે, તેથી કિયમાણ જે પદાર્થ છે તે ક્રિયાકાળલિબિત ( ક્રિયાકાળ પર આધાર રાખનાર) છે, તેને તેમાં વિદ્યમાન રહેલ કેવી રીતે માની શકાય-તે તે કિયાના અવસાન કાળે જ વિદ્યમાન થાય છે. તેથી જ કહ્યું છે કે '
" जस्सेह किज्जमाणं " थी as " नार भेच्चिय दीसह" मही या ચાર ગાથાઓ દ્વારા જે કથન કરવામાં આવ્યું છે, તેને ભાવાર્થ પૂર્વોક્ત * રીતે સ્પષ્ટ કરવામાં આવેલ છે. આ રીતે ક્રિયમાણ આદિને કૃત આદિ રૂપ -
