Bhagwati Sutra Part 05

SR No.: 009315
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Publication Year: 1963
Total Pages: 880
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_bhagwati
File Size: 50 MB

Page 659

प्रमेयचन्द्रिका टीका श.७ उ.७ सू.४ असंशिजीवादिनिरूपणम् ६२७ त्वादिविशेषणविशिष्टाः अकामनिकरणम् अनिच्छापूर्वकं वेदनां वेदयन्ति इति वक्तव्यं स्यात् । तथा चानेन प्रश्नोत्तरालापकेन-ये खलु असं शिनोऽमनस्काः पाणिनः सन्ति, ते मनसोऽभावात इच्छाशक्ति-ज्ञानशक्तिशून्यत्वेन अनिच्छापूर्वम् अज्ञानप्रत्यय सुखदुःखरूफ वेदनां वेदयन्तीति फलितम् । गौतमः पृच्छति-अस्थि णं भंते ! पभू वि अकामनिकरणं वेयणं वेएति ?' हे भदन्त । अस्ति सभवति खलु प्रभवोपि समनस्कत्वाद् यथावद्पादिज्ञामे समर्था अपि अकामनिकरणम्-अनिच्छापूर्वकम् अज्ञानप्रत्ययं सुखदुःखरूपां वेदमा वेदयन्ति? छट्ठाय जाव वेयणं वेएंतीति वत्तव्य सिया' हां, गौतम ! जो ये असंझी जीव पृथिवीकायिक, अप्कायिक, तेजस्कायिक, वायुकायिक, वनस्पतिकायिक और संमृच्छिम प्रसायिक हैं ये सब के सब अनिच्छापूर्वक ही वेदनाका अनुभवन करते हैं ऐसा कहा जा सकता है । तथा च इस प्रश्नोत्तरालापक से यह फलित हुआ है कि जो असंज्ञी अमनस्क जीव हैं, वे मनके अभाव से इच्छा शक्ति एक ज्ञानशक्ति से शून्य होते है इसलिये अनिच्छापूर्वक अज्ञान अवस्था में ही मुखदुश्वरूप वेदनाका वेदन करते रहते है । गौतमस्वामी प्रभु से अब ऐसा पूछते है "अस्थि ण भते । पभू वि अकामनिकरणं वेयणं वेएंति' हे भदन्त ? क्या यह बात भी संभवित हो सकती है कि जो प्राणी प्रभु समनस्क-मनसहित होते हैं और इसीलिये रूपादिके यथावत् ज्ञान करने में समर्थ होते हैं, वे भी अकामनिकरण अमिच्छापूर्वक अज्ञानअवस्थामें सुखदुःखका वेदन करते है ? बत्तव्यं सिया । गौतम ! पृथ्वा४ि, माथि, ते४२४ायि४, वायुयि४, વનસ્પતિકાયિક, અને સમૃ૭િમત્રસકાયિક, આ બધા અસંજ્ઞી છવો અનિષ્ઠાપૂર્વક જ વિદનાનુ વેદન કરે છે, એમ કહી શકાય છે. વળી આ પ્રશ્નોત્તર આલાપક દ્વારા એ પણ ફલિન થાય છે કે અસંજ્ઞી (અમનસ્ક) છ છે, તેઓ મનના અભાવે ઈચ્છાશકિત અને જ્ઞાનશક્તિથી રહિત હોય છે તેથી તેઓ અનિચ્છાપૂર્વક અજ્ઞાન અવસ્થામાં જ સુખ કુખરૂપ વેદનાનુ વેદન કરે છે હવે ગૌતમ સ્વામી મહાવીર પ્રભુને એવો પ્રશ્ન પૂછે છે કે 'भत्थिणं भंते ! पद्म वि अकामनिकरणं वेयणं वेएति ?' महन्त ! शु એવું સંભવી શકે છે કે છે જીવો સમર્થ હોય છે એટલે કે સંસી (મન સહિત ) ' હાય છે, અને તે કારણે પાદિ સ બંધી એગ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાને સમર્થ હોય છે, તઓ પણ અકામનિકરણ (અનિચ્છા પૂર્વક) અથવા અજાણ પણે સુખદુઃખનુ વેદન કરે છે?