Bhagwati Sutra Part 04

SR No.: 009314
Original Sutra Author: N/A
Author: Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Total Pages: 1151
Language: Hindi, Sanskrit
Classification: Book_Devnagari & agam_bhagwati
File Size: 74 MB

Page 61

अंगवतीले द्वात्रिंशत्तममण्डलार्धे संचरति तदा दिवसमाने उपर्युक्तसप्तदशमुहूर्तदिवसमाना पैक्षया किश्चिद्विशेपोनपल चतुष्टयरूपस्य मुहूर्तेकपप्टिभागद्वयस्य हासेन उक्तपल. चतुष्टयरहितसप्तदशमुहून दिनं भवति इत्यभिप्रायेणाह-सत्तरसमुहुनाणंतरे दिवसे' ति, सप्तदशमुहूर्तानन्तरो दिवसः सातिरेका त्रयोदशमुहुर्ता रात्रिभवति अथ च तदानी रात्रिमाने किश्चिन्यूनपलचतुष्टयोपचयेन उक्तपलचतुष्टयाधिकत्रयोदशमुहूर्त रात्रिमानं सम्पयते इत्यभिप्रेत्याह-' साइरेगतेरसमुहुत्ताराई' ति । तथा 'सोलसमुहुत्ते दिवसे चोदसमुहुत्ताराई' पोडशमुहनों दिवसः चतुर्दशमुहूर्ता कर विलोमरूप से व्युत्क्रम से बाहर प्रत्येक मण्डल पर संचरण करता हुआ बत्तीस ३२ वें मण्डलाध पर संचरण करता है तर उपयुक्त सलरहमुह
वाले दिनमान की अपेक्षा दिनमान मुहर्त के दो इकसठ भाग जितना (१॥ मिनट । १०-६१ सेकिण्ड ) कम हो जाता है यह सुहत की दो: इकसठभाग जितनी कमी कुछ कम चार पलरूप पड़ती है। इस तरह सत्तरह मुहूर्त वाले दिनमान की अपेक्षा, सूर्य के बत्तीसवे मण्डलाध. पर संचरण करते समय दिनमान कुछ कम चार पल हीन सन्ताहमुहर्त का होता है और जितनी कमी समय की यहां पर हुई है उतने समय को वृद्धिरात्रि मान में हो जाति है। इसी लिये सूत्रकार ने (साइरेगतेरसमुहुत्ता राई ) ऐसा कहा है। अर्थात् उस समय कुछ कम चार पल अधिक तेरह मुहत्त का रात्रिमान होता है । तथा-(सोलस मुहत्त दिवसे चोदसमुहुत्ता राई ) जब सोलह मुहर्त का दिन होता है, तब चौदह मुहर्त की रात्रि होती है। यह इस अभिप्राय से कहा गया कि जब सू. બહારના પ્રત્યેક મંડળ તરફ સંચાર કરતે કરતે ૩૨માં મંડળાર્ધ પર આવે છે, ત્યારે દિનમાન ઉપર્યુક્ત ૧૭ મુહૂર્તવાળા દિવસ કરતાં જ મુહૂર્ત જેટલું (૧મિનિટ ને ૪-૧ -૬૧ સેકંડ) ઘટી જાય છે. આ જ મુહૂર્ત એટલે ઘટાડો ચાર પળ કરતાં સહેજ ઓછા સમય જેટલે હોય છે. આ રીતે જ્યારે સૂર્ય ૩૨માં મંડળાર્ધમાં સંચારણ કરે છે. ત્યારે દિનમાન ૧૭મુહૂર્ત કરતાં ચાર પળથી સહેજ ઓછું ન્યૂન થઈ જાય છે. અને દિનમાનમાં જેટલે ઘટાડે थाय छ तेसो निभानमा धारे। थाय छे. “ साइरेंग तेरसमुहुता राई" એટલે કે રાત્રિમાનમાં ચાર પળથી સહેજ ઓછા સમય જેટલું વધારે થવાથી રાત્રિમાના તેરમુ અને ચાર પળથી સહેજ ન્યૂન પ્રમાણ વળું થાય છે.
"सोलसमुहुत्ते दिवसे चोदस मुहुत्ता राई " न्यारे १६ मुहूतना हवस થાય છે ત્યારે ૧૪ ચૌદ મુહૂર્તની રાત્રિ થાય છે. આ પ્રમાણે કહેવાનું કારણ એ