________________
२९
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. ९ धर्मस्वरूपनिरूपणम्
टीमा-'धोयणं' धावनम्-प्रक्षालनं शोमार्थ वस्त्रादीनाम् , 'रयणं' रानम् इस्तवस्त्रादीनाम् , 'वस्थीकम्म' बसिसकर्म-गुदामार्गत उदरे जलमानीय तज्जलेन साकं निश्शेषमलानां बहिनिःसारणं वसतिकर्म । 'विरेयणं' विरेचनम्-वैद्यकोक्ताऽभयादि चूर्णपयोगेणाधोमार्गतो मलनिःसारणम् । 'वमण' वमनस्-अङगुल्यादि प्रवेशेन भुक्ताऽऽहारस्य मुखमार्गेण बहिनि:सारणम् । 'अंजणं' अञ्जनम्-शलाकया नेत्रशोमाथ मपी द्रव्याणां नेत्रयो निक्षेपणम् ' तदेतद् धावनादिकं सर्वमपि 'पलीमर्थ' पलिमन्थम्-संपमविघातकारण स् , इति ज्ञपरिज्ञया ज्ञात्वा प्रत्याख्यानपरिज्ञया परित्यजेन् । वस्त्रादीनां प्रक्षालनं रञ्जनं वस्तिकर्म विरेचनं धमनं नेत्रा. ञ्जनं च संयमविनाशकारि ज्ञात्वा मुनिरेतान्न सेवेत ॥१२॥ मूलम्-गंध मल्लसिंणाणं च दंतपंक्खालणं तहा।
परिगंगहित्थिकम्मं च तं विज्ज परिजाणिया॥१३॥
टीकार्थ-सुन्दरता के लिए वस्त्र आदि का प्रक्षालन करना, वस्त्र आदि को रंगना, गुदा के मार्ग से उदर में जल पहुंचा कर उस जल के साथ मल का बाहर निकालना अर्थात् वस्तिकम करना, वैद्यक के अनुसार हरड़ आदि का चूर्ण खाकर जुलाब लेना, वमन करना अर्थात् अंगुली आदि मुखमे रखकर भुक्त आहार को मुखसे बाहर निकालना आखों में अंजन आंजना, इन सब कार्यों को संयम का विघातक समझ कर त्याग देना चाहिए।
अभिप्राय यह है कि वस्त्र आदि को धोना, रंगना, वस्तीकर्म करना, विरेचन, यमन और अंजन लगाना इन सब को संयम का विनाशक जानकर मुनि उनका सेवन न करे उनका त्याग करे ॥१२॥
ટીકાર્થ–સુંદર પણ માટે વસ્ત્ર વગેરેનું પ્રક્ષાલન કરવું (ધવું) રંગવુ, ગુદાના માર્ગથી પેટમાં જળ પહોચાડીને તે જળની સાથે મળ બહાર કહા હવે અર્થાત બરિતકર્મ કરવું. વૈદ્યક પ્રમાણે હરડે વિગેરેનું ચૂર્ણ ખાઈને જુલાબ લે, ઉલટી કરવી અર્થાત્ સળી વગેરે મોંમાં રાખીને ભુક્ત આહિર મૂખથી બહાર કાડ માં અંજન આંજવું. આ સઘળા કાર્યોને સયમના વિઘાતક સમજીને તેને ત્યાગ કરવું જોઈએ.
કહેવાને હેતુ એ છે કે-વસ્ત્ર વગેરેને ધોવા, રંગવા બસ્તી કર્મ કરવું વિરેચન, વમન, અને અંજન લગાડવું આ બધાને સંયમના વિઘાતક સમ અને મુનિએ તેનું સેવન કરવું નહીં અર્થાત્ તેને ત્યાગ કરી દે. ૧૨
