________________
समयार्थबोधिनी टीका प्र. श्रु. अ. १० समाधिस्वरूपनिरूपणम् १४५ साहसं कत्तुं शीलमस्य स तथा तादृशो मन्दः (अहो रामो य परितप्पमाणो) अहनि-दिवसे रात्रौ च परितप्यमानः-चिन्तया दुःखमनुभवन् (अढेस) अर्थेषुधनधान्यादिषु (अजरामरेख) अजरामरक्त (मढे) मुढा-मोहयुक्तः-धनादौ आमक्त एव भवति न तु कदापि शुमाऽध्यवसायं करोतीति ॥१८॥
टीका-'आउकावयं' आयुःक्ष रम्-आयुरो जीवनलक्षणस्य क्षयो नाशस्त मायुःक्षयम् । 'चे।' चे 'अघुज्झमाणे' अवुव्यमान:-अजानन् , आरम्भे आसक्त त्वात । 'ममाति से' ममेति वक्ता-ममत्ववान् , अहमेतेपास्वामी ममैते इत्याको रकमोहावृत्त। सः, 'साहसकारि' साहसकारी-साहसं कत्तु शीलं यस्य स लाइसकारी-अपर्यालोच्य कार्यकारी 'मंदे' मन्दः-अज्ञानी 'अहो-य रामो य अहनि च रात्रौ च-अहो रात्रं यथा तथा 'परितप्पमाणे' परितप्यमानः, धनार्जने-आसक्ततया नक्तं दिवं व्याकुलितमानसः कायेनापि क्लेशमनुभवति । तथा चोक्तम्हुआ धनधान्य आदि अर्थों में अजर अमर की भांति मृढ ही रहता है। उसे कभी शुभ अध्यवसाय की प्राप्ति नहीं होती ॥१८॥
टीकार्थ--अज्ञानी जीव नहीं जानता कि उनके आयुष्कर्म के दलिक क्षण क्षण में क्षीण होते जा रहे हैं और किसी भी समय समस्त ६लिकों का क्षय हो जाने पर जीवन का अन्त आ सकता है। इसी कारण यह ममत्व से घिरा रहता है। मैं इनका स्वामी इं, ये मेरे । इस प्रकार के मोह से युक्त रहता है । वह साहसकारी अर्थात् विना विचारे आरंभ क्रियाएं करता है अत एव मंदमति अज्ञानी है। वह दिन-रात सन्ताप का अनुभव करता रहता है और चित्त में व्याकुल होने से शारीरिक कष्टों का भी अनुभव करता है। . અર્થોપાર્જનમાં પિતાને અજર અમર માનીને મૃઢજ રહે છે. તેને કયારેય શુભ અધ્યવસાયની પ્રાપ્તિ થતી નથી. ૧૮
ટીકાઈ––અજ્ઞાની છે જાણતા નથી કે તેઓ ના આયુષ્ય કેમના દલિકે ક્ષણ ક્ષણમાં ક્ષીણ થતા જાય છે. અને કઈ પણ સમયે સઘળા દલિને ક્ષય થઈ જાય ત્યારે જીવનને અન્ત થઈ જાય છે. તે જ કારણથી તે મમ વથી ઘેરાયેલું રહે છે. “હું” આને સ્વામી છું આ મારા છે આવા પ્રકારના મેહથી યુક્ત રહે છે. તે સાહસ કરવા વાળ બને છે. અર્થાત્ વગર વિચારે આર ભ ક્રિયાઓ કરે છે, તેથી તે મંદ મતિ અજ્ઞાની જ છે. તે રાત-દિવસ સંતાપને અનુભવ કરતા રહે છે. અને ચિત્તમાં વ્યાકુળ હોવાથી શારીરિક કષ્ટને પણ અનુભવ કરે છે.
