________________
પ્રારંભિક દાણ યુગ
વિક્રમ સંવત ૧૯૧૮/૧૯૨૦ થી શરૂ થતો આ સમય અંગ્રેજ શાસનની શાંતિનો અને પ્રિન્ટીંગ ટેકનોલોજીના ઉદયનો છે. આ જ સમયે આપણને કેટલાક અભ્યાસી, શાસનહિતચિંતક, ક્રાંતિકારી વિચારોના ધણી અને સાહસિક પંડિતરત્નો પ્રાપ્ત થયા. તેમાં કચ્છમાંથી ભીમશી માણક, જામનગરથી હિરાલાલ હંસરાજ, ભાવનગરથી કુંવરજી આણંદજી, ભરૂચથી અનુપચંદ મલકચંદ અને પશ્ચિમ બંગાળથી બાબુ ધનપતસિંહ જેવા શ્રાવક રત્નો મુખ્ય છે. આ પાંચ પંડિતરત્ન શ્રાવકોએ એકલે હાથે જે કાર્ય કર્યું છે તેની કોઈ તુલના થઈ શકે તેમ નથી. આપણને આજે જે વિશાળ અને સમૃદ્ધ સાહિત્યનું ગૌરવ લઈ શકીએ છીએ તેના પાયામાં આ શ્રાવક પંડિતરત્નો છે.
