________________
પૂછવાના સમયે ગુરુની નજીક આવી, હાથ જોડીને પ્રશ્ન પૂછવો, વિ.
વિનીત શિષ્ય પ્રત્યે ગુરુનું કર્તવ્ય આચાર્યો માટે શાસ્ત્રોમાં ચાર પ્રકારની પ્રતિપતિ દર્શાવવામાં આવી છે – ૧) ઉદ્યત, તત્પર થઇને પ્રેમપૂર્વક શિષ્યને સૂત્રપાઠ ગ્રહણ કરાવવો ૨) અર્થને પ્રયત્નપૂર્વક સંભળાવવો ૩) જે સૂત્ર માટે જે ઉપધાન તપાદિ હોય તે બતાવવા ૪) શાસ્ત્રોને અધૂરા રાખ્યા વિના તેની સંપૂર્ણ વાચના આપવી.
ભાષા દોષપરિહરણઃ ભિક્ષુએ અસત્યનો પરિહાર કરવો. નિશ્ચયાત્મક ભાષા ન બોલવી. હાસ્ય, સંશય આદિ ભાષાના દોષોને ટાળીને બોલવું અને માયા (કપટ)નો સર્વથા પરિત્યાગ કરવો.
એકલી સ્ત્રીની સાથે વાતો કરવાનો નિષેધઃ કારખાનામાં, બે ઘરની વચ્ચે, રાજમાર્ગમાં, એકલો સાધુ એકલી સ્ત્રી સાથે ઊભો ન રહે, વાતચીત ન કરે.
વિનીત શિષ્યનું કર્તવ્ય આચાર્ય કે ગુરુ મારા પર મૃદુ અથવા કઠોર શબ્દોથી જે અનુશાસન કરે છે, તે મારા લાભ માટે જ છે, એવો વિચાર કરી પ્રયત્નપૂર્વક તેમનાં શિક્ષાવચનો શ્રદ્ધાભાવથી સ્વીકારે.
જેમ ખેડૂત વર્ષાકાળમાં બીજરોપણ કરે તો તેને યોગ્ય સમયે અનાજનો પાક મળે છે તેમ યોગ્ય કાળમાં ભિક્ષા, પ્રતિલેખન, પ્રતિક્રમણ આદિ ક્રિયાઓ કરવાથી સાધકને સ્વાધ્યાય, ધ્યાન આદિનો સમય મળી શકે છે.
ભિક્ષાગ્રહણ અને આહાર કરવાની વિધિઃ ભિક્ષુએ ભિક્ષા લેવા લાઇનમાં ઊભા ન રહેવું. તેણે સાધુ જીવનની મર્યાદા અનુસાર ગવેષણા કરીને ગૃહસ્થ આપેલા આહારનો સ્વીકાર કરીને યોગ્ય સમયમાં જ આવશ્યકતા અનુસાર પરિમિત ભોજના કરવું.
જો ગૃહસ્થને ઘેર પહેલેથી જ ભિક્ષુઓ ઊભા હોય તો તેનાથી અતિ દૂર અથવા અતિ નજીક ઊભા ન રહેવું. વળી ભિક્ષુ અને દાતાની દૃષ્ટિથી દૂર એકાંતમાં એકલા ઊભા રહેવું. ઊભેલા ભિક્ષુઓને ઓળંગીને ઘરમાં ન જવું.
3
