________________
ચોથું અધ્યયન અસંસ્કૃત
જીવન અસંસ્કૃત છે અર્થાત્ તૂટ્યા પછી સંધાય તેવું નથી. માટે પ્રમાદ કરવો નહિં. વૃદ્ધાવસ્થા પછી કોઇ શરણભૂત થતું નથી. હિંસા કરનાર અને પાપથી નિવૃત્તિ નહિં લેનાર પ્રમાદી જીવો મૃત્યુ સમયે કોના શરણે જશે?
જે મનુષ્યો અજ્ઞાનવશ પાપ કર્મો કરીને ધનનું ઉપાર્જન કરે છે અને ધનને અમૃતતુલ્ય સમજીને ગ્રહણ કરે છે, સંગ્રહ કરે છે, સ્ત્રી પુત્ર વગેરે બંધનોમાં ફસાયેલ, વેરભાવની સાંકળમાં જકડાયેલ નરક ગતિમાં જાય છે.
ખાતર પાડતાં છીડું પાડવાની જગ્યાએજ પકડાઇ જતાં પાપી ચોર પોતાના દુષ્કર્મોથી દુઃખ પામે છે, તેમ દરેક જીવ પોતાના કરેલા કૃત્યોનું ફળ આ લોકમાં તેમજ પરલોકમાં જરૂર ભોગવે છે કારણકે કરેલા કર્મો ભોગવ્યા વિના છૂટકો જ નથી. સંસારી જીવ પોતાના બંધુજનો માટે જે સામુહિક કર્મ કરે છે, તે કર્મના ફળ ભોગવવામાં ભાઇ ભાંડુ ભાગ પડાવતા નથી.
ધનની અશરણતાઃ પ્રમાદી જીવ આ લોકકેપરલોકમાં ધન વડે રક્ષણ પામતો નથી. અંધારામાં દીવો બુઝાઇ ગયા પછી અજવાળામાં જોયેલો માર્ગ નજરમાં આવતો નથી, તેવી જ રીતે પ્રમાદી વ્યક્તિ અનંત મોહને કારણે જ્ઞાનદીપ બુઝાઇ ગયો હોવાથી મોક્ષમાર્ગને જાણવા છતાં પણ દેખતો નથી.
અપ્રમત્ત જીવનની પ્રેરણાઃ પ્રજ્ઞાસંપન્ન સાધક પ્રમાદરૂપી મોહનિદ્રામાં સૂતેલાઓ વચ્ચે પણ પ્રતિક્ષણ જાગ્રત રહે છે અર્થાત્ આસક્ત પુરુષોની વચ્ચે નિરાસક્ત છે. જરા પણ પ્રમાદ કરતો નથી કારણકે કાળનો પ્રહાર અચૂક છે અને શરીર દુર્બળ છે તેથી ભારંડ પક્ષીની માફક અપ્રમત્ત થઇને સાવધાની પૂર્વક સંયમનું પાલન કરવું.
દોષો આવવાની સંભાવના હોય ત્યાં સાધક સાવધ થઇ પગલા ભરે અને સંયમમાં જરા પણ દોષ કે પ્રમાદ હોય તો તેને બંધન માની તેનું નિવારણ કરે, તેનાથી બચીને રહે. જયાં સુધી આ શરીરથી સંયમ ગુણોનો લાભ થતો રહે ત્યાં
૧૪