________________
૩) તપસ્વી વૈયાવૃત્ય ૪) સ્થવિર વૈયાવૃત્ય ૫) ગ્લાન (બિમાર) વૈયાવૃત્ય ૬) શૈક્ષ (નવદીક્ષિત) વૈયાવૃત્ય ૭) કૂળ વૈયાવૃત્ય ૮) ગણ (એક આચાર્યનો સમુદાય) વૈયાવૃત્ય ૯) સંઘ વૈયાવૃત્ય ૧૦) સાધર્મિક વૈયાવૃત્ય.
વૈયાવચ્ચ મહાન તપ છે. વૈયાવચ્ચને કારણે સાધકને અનેક ગુણોની ઉપલબ્ધિ થાય છે.
આવ્યંતર તપ - ૪) સ્વાધ્યાયઃ
સ્વનું અધ્યયન કરવું તે સ્વાધ્યાય. જિન પ્રણીત શાસ્ત્રોનું અધ્યયન કરવું, તે સ્વાધ્યાય.
સ્વાધ્યાયના પાંચ પ્રકાર છે – ૧) વાચનાઃ શાસ્ત્રપાઠ સ્વયં વાંચવા અથવા યોગ્ય વ્યક્તિને શાસ્ત્ર પાઠની વાચના દેવી. ૨) પૃચ્છનાઃ શાસ્ત્ર પાઠ અંગે કોઇ જિજ્ઞાસા ઉત્પન્ન થાય ત્યારે ગુર્નાદિકને પ્રશ્ન પૂછીને સમાધાન પ્રાપ્ત કરવું. ૩) પરિવર્તના વાંચેલા શાસ્ત્રોનું વારંવાર પુનરાવર્તન કરવું. ૪) અનુપ્રેક્ષાઃ ભણેલા. શાસ્ત્ર પાઠનો વિશેષાર્થ સમજવા માટે ચિંતન-મનન કરવું. ૫) ધર્મકથાઃ વાંચેલા શાસ્ત્રોના આધારે લોકોપભોગ્ય સરળ ભાષામાં ધર્મોપદેશ કરવો.
સ્વાધ્યાયથી શ્રદ્ધા, વૈરાગ્ય, શ્રુત સંપન્નતા, બહુશ્રુતતા, ચિત્તની એકાગ્રતા વગેરે અનેક ગુણોની પ્રાપ્તિ થાય છે. સ્વાધ્યાય આત્યંતર તપ હોવાથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મની નિર્જરા થાય છે અને અંતે સાધક સંપૂર્ણ જ્ઞાનાવરણીય કર્મનો ક્ષય થતાં કેવળજ્ઞાન પામે છે.
આવ્યંતર તપ - ૫) ધ્યાનઃ
૧) જેના દ્વારા વસ્તુનું ચિંતન કરાય તે ધ્યાન ૨) ચંચળ ચેતના તે ચિત્તા અને સ્થિર ચેતના તે ધ્યાન ૩) મન, વચન, કાયાની સ્થિરતા તે ધ્યાન. મોક્ષની સાધનામાં સહાયક તત્ત્વોમાં એકાગ્ર-તલ્લીન બનવું તે ધ્યાન તપ.
ધ્યાનના ચાર પ્રકાર છેઃ આર્ત ધ્યાન, રૌદ્ર ધ્યાન, ધર્મધ્યાન અને શુક્લ ધ્યાન, અહીં આર્ત ધ્યાન, રૌદ્ર ધ્યાનની વિચારણા પ્રસ્તુત નથી કારણ બને
૧૫૧
