________________
૧) ભક્ત પ્રત્યાખ્યાનઃ તેમાં ત્રણ કે ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે. શરીરના હલન ચલનની અને બીજાની સેવા લેવાની છૂટ હોય છે.
૨) ઇંગિત મરણઃ તેમાં ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ અને હાથ-પગની ચેષ્ટા દ્વારા અન્યને સંકેત કરવાની છૂટ હોય છે. પરંતુ બીજા પાસેથી સેવા લઇ શકાતી નથી.
૩) પાદપોપગમન મરણ તેમાં ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ અને વૃક્ષની કાપેલી ડાળીની જેમ સાધક હલન ચલન કર્યા વગર સ્થિર રહે છે. જે સ્થિતિમાં પાદપોપગમન મરણનો સ્વીકાર કરે તે જ સ્થિતિમાં મૃત્યુ પર્યત રહે છે.
ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન અને ઇંગિત મરણ સપરિકર્મ છે. પાદપોપગમન મરણ અપરિકર્મ છે.
અનશન સ્વીકારનાર સાધુના મૃત્યુ પછી ગામની બહાર તેના દેહની અંતિમ વિધિ થાય તેને નિર્ધારિમ કહે છે અને જે અનશનમાં મૃતદેહની અંતિમ સંસ્કાર વિધિ થતી નથી પરંતુ ત્યાં જ વ્યુત્સર્જન કરવામાં આવે છે, તે અનિર્ધારિમ અનશના
બાહ્ય તપ - ૨)ઊણોદરીઃ
ઊણોદરી તપના દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને પર્યાયની અપેક્ષાએ સંક્ષેપમાં પાંચ પ્રકાર છે.
જેનો જેટલો આહાર હોય તેનાથી યથા શક્તિ ઓછું ખાવું તે દ્રવ્ય ઊણોદરી છે. એક કે બે કવલ ઓછા ખાય તો પણ ઊણોદરી તપ થાય છે.
ક્ષેત્ર સંબંધી સીમા કરવી તે ક્ષેત્ર ઊણોદરી છે. ગોચરીને યોગ્ય ગામ, નગર આદિ સંબંધી ક્ષેત્ર વિભાગની (શેરી આદિની) મર્યાદા નિશ્ચિત કરીને, જે આહાર પ્રાપ્ત થાય તે આહાર ગ્રહણ કરવો તે ક્ષેત્ર ઊણોદરી છે.
ક્ષેત્રની મર્યાદા અને ક્ષેત્રના વિવિધ આકારની કલ્પના કરીને ભિક્ષાચર્યાના છ ભેદો છે.
૧૪૬
