Page Text
________________
આ લોક ષદ્રવ્યાત્મક છે. અલોક આકાશમય છે. આકાશમાં ધર્માસ્તિકાયાદિ છ દ્રવ્યો વિદ્યમાન છે; તેને લોક કહે છે. અતિ એટલે પ્રદેશ અને કાય એટલે પ્રદેશોનો સમૂહ. છ દ્રવ્યમાંથી પાંચ દ્રવ્ય અસ્તિકાય રૂપ છે. કાળ પ્રદેશોના સમૂહરૂપ ન હોવાથી તે અસ્તિકાય રૂપ નથી.
કાળ દ્રવ્ય નવા પદાર્થોને જુના કરે, જૂનાને જીર્ણશીર્ણ કરે, નાનાને મોટા કરે; શિયાળો, ઉનાળો, ચોમાસુ આદિ ઋતુના વિભાગ કરે, વગેરે.
કાળ દ્રવ્ય સર્વત્ર વર્તે છે, તેમ છતાં જૈનાગમોમાં સૂર્યના આધારે થતા રાતદિવસ રૂપ પરિવર્તનને જ કાળ દ્રવ્ય રૂપે સ્વીકારીને ક્ષેત્રથી અઢીદ્વીપ પ્રમાણ કહ્યું છે.
‘પુદ્ગલ’ શબ્દ જૈન દર્શનમાં જડ પદાર્થો માટે વપરાતો પારિભાષિક શબ્દ છે. ‘પુ’ એટલે ભેગા થવું અને ‘ગલ’ એટલે વિખરાવું. વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ તેના ગુણો છે. પરમાણું તેનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે. તે સ્વયં અપ્રદેશી છે પરંતુ પરમાણુઓ ભેગા મળીને સ્કંધ થવાની યોગ્યતા ધરાવે છે. તેથી તેને અસ્તિકાય કહે છે. પુદ્ગલા દ્રવ્યના મુખ્ય બે ભેદ છેઃ પરમાણું અને સ્કંધ. પુદ્ગલ દ્રવ્યના અવિભાજય અંશને પરમાણું કહે છે.
જૈન દર્શનમાં શબ્દને પૌદગલિક, રૂપી, અને અનિત્ય કહ્યો છે. કાયયોગ દ્વારા ભાષા વર્ગણાના પુદ્ગલોનું ગ્રહણ થાય, તે પુદ્ગલ ભાષારૂપમાં પરિણત થાય અને ત્યાર પછી વક્તાના મુખે વચનયોગ દ્વારા બોલાય છે; ત્યારે તે શબ્દ કહેવાય છે. જીવ દ્વારા પ્રગટ થતો શબ્દ સાક્ષર અને નિરક્ષર બન્ને પ્રકારે હોય છે. જયારે અજીવ દ્વારા અવાજ રૂપે હોય છે. મિશ્ર શબ્દ જીવ-અજીવ બન્ને સંયોગથી. ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કે વાજિંત્રનું સંગીત વગેરે.
કાર્મણ વર્ગણા આ લોકમાં ઠસોઠસ ભરેલી છે, તે પુદ્ગલ રૂપ છે. જીવના વિકારી ભાવોને કારણે કાશ્મણ વર્ગણાઓ જીવની સાથે કર્મ રૂપે બંધાય છે, તેમાં ધર્માસ્તિકાય સહાયક બને છે અને જીવ જયારે અવિકારી શુદ્ધ સ્વભાવમાં સ્થિત થાય ત્યારે અધર્માસ્તિકાય સહાયક બને છે.
૧૧૫
| SR No. | 009210 |
| Book Title | Uttaradhyan Sutrano Ark |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Shobhna Kamdar |
| Publisher | Nima Kamdar |
| Publication Year | 2015 |
| Total Pages | 209 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 3 MB |