________________
અઠ્ઠાવીસમું અધ્યયન મોક્ષ માર્ગ ગતિ
સર્વદર્શી જીનેશ્વર ભગવંતોએ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપ રૂપ મોક્ષમાર્ગ પ્રરૂપ્યો છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપના માર્ગનું આચરણ કરીને જીવો સુગતિ પ્રાપ્ત કરે છે.
અષ્ટવિધ કર્મોનો સર્વથા ક્ષય થવો તે મોક્ષ છે અને તીર્થંકર પ્રતિપાદિત સમ્યગ્ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપનું આચરણ કરવું એ મોક્ષ પ્રાપ્તિનો માર્ગ
છે.
કેવળજ્ઞાન અને કેવળ દર્શન આત્માના ગુણો છે અને ચારિત્ર, તપ શરીર સાપેક્ષ છે. તેથી મુક્ત જીવોમાં ચારિત્ર, તપ નથી.
નય અને પ્રમાણથી થતો જીવાદિ પદાર્થોનો યથાર્થ બોધ સમ્યજ્ઞાન છે. જેના વિકાસથી તત્ત્વની પ્રતિતિ થાય, જેમાં હેય અને ઉપાદેયના યથાર્થ વિવેકની અભિરુચિ હોય તે સમ્યગ્ દર્શન છે. સમ્યજ્ઞાન પૂર્વક કષાયોથી અને સાવદ્ય યોગોથી નિવૃત્તિ તથા સમભાવમાં સ્થિતિ તે સમ્યક્ ચારિત્ર છે. ઇચ્છાઓનો નિરોધ અને કર્મોને ભસ્મીભૂત કરનાર નિર્જરાના બાર અનુષ્ઠાનો તે સમ્યક્ તપ
છે.
સમ્યગ્ જ્ઞાન અને તેના પ્રકારઃ મોક્ષમાર્ગના ઉપરોક્ત ચાર સાધનમાંથી જ્ઞાનના પાંચ પ્રકાર છેઃ મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મનઃપર્યવ જ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન. મતિજ્ઞાનને અભિનિબોધિક જ્ઞાન પણ કહે છે.
આ પાંચ પ્રકારનું જ્ઞાન અને સર્વ દ્રવ્ય, ગુણ અને તેની સમસ્ત પર્યાયોનું જ્ઞાન જ્ઞાની પુરુષો દ્વારા નિરૂપિત છે. જ્ઞાનનું વિસ્તૃત વર્ણન શ્રી નંદીસૂત્ર અનુસાર જાણવું.
૧૧૩
