Page Text
________________
નિષ્ફળ જાય છે અને આત્મા સંસારની અંદર રખડપટ્ટી કર્યા જ કરે છે.
જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયમાં જીવોને અજ્ઞાન જે રહેલું છે તેમાં કેવલજ્ઞાનાવરણીય કર્મના પુદ્ગલોનો ઉદય દરેક આત્માઓને સર્વઘાતી રસેજ ઉદયમાં હોય છે એક આત્માના અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશો હોય છે તેમાં મધ્યમાં રહેલા આઠ આત્મપ્રદેશો એક એક આકાશ પ્રદેશ ઉપર એક એમ આઠ આકાશપ્રદેશમાં આઠ જ આત્મપ્રદેશો રહેલા હોય છે કે જે સદા માટે દરેક જીવોના એ આઠેય આત્મપ્રદેશો કેવલજ્ઞાનથી સંપૂર્ણ સ્વચ્છ હોય છે એ પ્રદેશો ઉપર એકપણ કર્મનું પુદ્ગલ ચોંટેલુ કે વળગેલું હોતુ નથી આથી એ દરેક આત્માઓના એ આઠેય પ્રદેશો સિધ્ધ પરમાત્મા જેવા સંપૂર્ણ સ્વચ્છ હોય છે. આથી એ આઠ પ્રદેશને આઠ રૂચક પ્રદેશ કહેવાય છે. એ સિવાયના બાકીના અસંખ્યાતા આત્મપ્રદેશો ઉપર કેવલજ્ઞાનને આવરણ કરનારા પુદ્ગલો સર્વઘાતી રસેજ ઉદયમાં રહેલા હોય છે જ્યારે બાકીના ચાર જ્ઞાન (મતિજ્ઞાન-શ્રુતજ્ઞાન-અવધિજ્ઞાન અને મનઃ પર્યવજ્ઞાન) ના પુદ્ગલો બંધાય સર્વઘાતી રસે અને ઉદયમાં જીવોને દેશઘાતિ રસ રૂપે આવે છે. (પેદા થાય છે) માટે જ્ઞાન ક્ષયોપશમ ભાવે પેદા થાય છે તેમાં દેશઘાતી અધિક રસવાળા પુદ્ગલોનો ઉદય હોય ત્યારે એ જ્ઞાન અજ્ઞાન રૂપે કામ કરે છે અને જ્યારે એ દેશગાતી પુદ્ગલો અલ્પરસવાળા ઉદયમાં હોય છે ત્યારે એ જ્ઞાન જ્ઞાનરૂપે કામ કરે છે પણ એનાથી હંમેશા ક્ષયોપશમ ભાવે જ જ્ઞાન પેદા થાય છે. ક્ષાયિક ભાવે એ જ્ઞાન આત્માને કોઇ જ ઉપયોગી થતું નથી. આથી અજ્ઞાન રૂપે પરિણામ પામતા જ્ઞાનને જ્ઞાન રૂપે પરિણામ પમાડવા માટે મિથ્યાત્વ મોહનીયના રસને મંદરસવાળો કરી ઉદય ભોગવે એટલે કે ભોગવતો જાય તોજ અજ્ઞાન જ્ઞાન રૂપે થતું જાય.
આ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ઉદયથી અજ્ઞાન નામનો દોષ કહેવાય છે.
નિદ્રા
(૨) દર્શનાવરણીય કર્મના ઉદયથી એક દોષ-નિદ્રા નામનો દોષ કહેલો છે.
દર્શનાવરણોય કર્મની નવ પ્રકૃતિઓ કર્મરૂપે જ્ઞાની ભગવંતોએ કહેલી છે તેમાં ત્રણ પ્રકૃતિઓ (ચક્ષુ દર્શનાવરણીય-અચક્ષુદર્શનાવરણીય અને અવધિદર્શનાવરણીય) દેશઘાતી રસવાળી ઉદય રૂપે કહેલી છે. આ ત્રણેય બંધાય છે સર્વઘાતી રસે જ પણ ઉદયમાં આવે છે દેશઘાતીવાળી થઇને જ. જ્યારે દેશઘાતી અધિક રસ વાળા પુદ્ગલો ઉદયમાં ચાલતા હોય ત્યારે આ ત્રણ પ્રકૃતિઓ ઉદયભાવ રૂપે કામ કરે છે અને જ્યારે દેશઘાતી અલ્પરસવાળા ઉદયમાં કામ કરતા હોય ત્યારે જીવને આ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા કરવામાં સહાયભૂત થાય છે. બાકીની છ પ્રકૃતિઓ (કેવલ દર્શનાવરણીય અને પાંચ નિદ્રા. નિદ્રા-પ્રચલા-પ્રચલાપ્રચલા-થીણધ્ધિ અને નિદ્રા નિદ્રા) સર્વઘાતી રસે બંધાય છે અને સર્વઘાતી રસે જ
ઉદયમાં હોય છે.
કેવલજ્ઞાન જ્યારે જીવોને પેદા થાય કે તરત જ કેવલ દર્શન પેદા થાય જ છે માટે અહીં સામાન્ય ઉપયોગ રૂપ દર્શનને રોકનાર એ દોષ કહ્યો નથી પણ નિદ્રા ને દોષ રૂપે કહેલો છે. નિદ્રા નામનો દોષ જીવોને હંમેશા સર્વઘાતી રસે જ હોય છે માટે જ્યારે જીવો નિદ્રાના ઉદયકાળમાં હોય છે એટલે વિશેષ ઉપયોગ રૂપ જ્ઞાન અવરાઇ જાય છે એટલે નાશ પામે છે એ જ્ઞાનનો એને કશો ઉપયોગ રહેતો નથી. આથી પાંચે નિદ્રાનો ઉદય એકથી છ ગુણસ્થાનક સુધી ગણાય છે.
એમાં નિદ્રા નિદ્રા-પ્રચલા પ્રચલાનો ઉદય તીવ્રરસ રૂપે ગણાય છે અને થીણધ્ધી નિદ્રાનો ઉદય તીવ્રતમ રસવાળો ગણાય છે. નિદ્રા અને પ્રચલાનો ઉદય એકથી બારમા ગુણસ્થાનકના ઉપાન્ય સમય
Page 16 of 76
| SR No. | 009168 |
| Book Title | 18 Dosho thi Rathit Arihant Parmatma |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Narvahanvijay |
| Publisher | Narvahanvijay |
| Publication Year | |
| Total Pages | 76 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 20 MB |