________________
[3] (૧) આત્મા છે, (૨) તે નિત્ય છે
એક વાત નક્કી થઈ કે, પરમાત્મા મહાવીરદેવ વીતરાગ-સર્વજ્ઞ હતા માટે સત્યવાદી હતા. તે કદી જૂઠું બોલે નહિ.
એટલે હવે તેમણે જે વાતો કરી છે તે તમામ - એક પણ અપવાદ વિના - આંખ મીંચીને કશી ચર્ચા કર્યા વગર, પૂરી શ્રદ્ધાથી સ્વીકારી જ લેવાની.
આનું નામ સમ્યગદર્શન.
અહીં સો વાત હોય તો તે તમામ વાત ઉપર શ્રદ્ધા હોય. એકમાં અશ્રદ્ધા એટલે સમ્યગદર્શન ગાયબ. મિથ્યાત્વનું આગમન.
આ પરીક્ષામાં સોમાંથી નવ્વાણું મા લાવનારો વિદ્યાર્થી નાપાસ ગણાય છે.
મુખ્ય ત્રણ પદાર્થો ઉપર પરમાત્માની બધી વાતો ઊભી રહે છે. તે
આત્મા, કર્મ અને મોક્ષ. આત્માનો કર્મો સાથે સંયોગ = સંસાર. આત્માનો કર્મોથી વિયોગ = મોક્ષ.
આ દરેકના બે પ્રકાર પડવાથી કુલ છ પ્રકાર થાય. તેને સ્થાન કહેવાય છે. તે આ રીતે.
૧. આત્મા (એ સ્વતંત્ર તત્ત્વ) છે. ૨. આત્મા (પરિણામી) નિત્ય છેઃ અનાદિ અનંત છે. ૩. તે કર્મનો કર્તા છે. (કર્મો બાંધે છે.) ૪. તે કર્મનો ભોક્તા છે. (કર્મો ભોગવે છે.) ૫. મોક્ષ છે. (સર્વથા રાગ, દ્વેષથી છુટકારો.) ૬. મોક્ષનો ઉપાય છે; (તે ઉપાય એટલે ચારિત્રધર્મ). આ છે વાતોમાંથી વિવિધ વાતનો ઇન્કાર કરનારા દર્શન છે. ૧. આત્મા નથી. : ચાર્વાક મત. ૨. આત્મા નિત્ય નથી; ક્ષણિક છે. બૌદ્ધ મત. ૩.૪. આત્મા કર્મનો કર્તા, ભોક્તા નથી. : સાંખ્ય મત. અને બૌદ્ધ મત. ૫. આત્માનો મોક્ષ નથી. : યાજ્ઞિક મત. ૬. મોક્ષ છે પણ મોક્ષનો ઉપાય નથી. : માંડલિક મત. આપણે દરેક સ્થાન ઉપર વિચાર કરીએ.
