________________
જૈન તત્ત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
યન્ત્રવાદ, શિક્ષણવાદ, લોકશાહી, બિનસાંપ્રદાયિકતા, એકતા, સમાનતા વગેરે તત્ત્વો ભારતીય પ્રજાના ગળે ફાંસલારૂપ પુરવાર થયા છે. આમાંથી ઊગરવું હોય તો આ બધું છોડીને પ્રજાને સ્વાવલંબી બનાવતા પર્યાવરણની સંપૂર્ણપણે રક્ષા કરવી જોઈએ. બકરીનો કાન પણ કોઈ ન આંબળો, વૃક્ષનું પાંદડું પણ કોઈ ન તોડો; નદીના નીરને દુષિત ન કરો. વાયુને પ્રદુષિત ન કરો. આ બધી વાત જો સ્વીકારાશે તો ભારતીય પ્રજા પૂર્વવત્ આબાદ બનશે. તેનામાં ગુણોનું આધાન થશે, દોષોનો નિકાલ થશે.
પરમાત્મા મહાવીરદેવ પર્યાવરણવિચારના પરમ પિતા હતા, ઉદ્ગાતા હતા. આજે પણ તેમના શ્રમણો પર્યાવરણમય જીવન જીવે છે. પર્યાવરણને દુષિત કરીને કોઈ પણ વસ્તુનો ઉપભોગ તેઓ રપણે કરતા નથી.
વહી જતા નદીના નીરમાં કાચલી નાંખીને પાણી ઉઠાવતા નથી.
૧૪
ગમે તેટલી ભૂખ લાગે તો ય જાંબુ કે બોરનાં ફળ તોડીને તેઓ ખાતા નથી, પંખાની પાંખો ફેરવીને તેઓ કૃત્રિમ પવન ઉત્પન્ન કરતા નથી. પૂંઠાથી પણ વીંઝણો કરતા નથી, અગ્નિ પેટાવતા નથી. હળ ફેરવતા નથી. વનસ્પતિને વાવતા નથી, તોડતા પણ નથી.
જૈન શ્રમણનું બીજું નામ પર્યાવરણ (કુદરત) છે. જે અઢાર વરણ (મોચી, દરજી વગેરે) વિના ગૃહસ્થને એક દિ' ન ચાલે તે અઢારે ય વિના આ • શ્રમણ આખું જીવન પસાર કરે.
પર્યાવરણના પરમ પિતા મહાવીરદેવ છે.
વિજ્ઞાનની દુનિયાને હવે આ વાત બરોબર સમજાઈ છે. પણ તેઓ મોડા પડ્યા છે. વાત વણસી ગઈ છે. હવે તો કુદરતના જુદા જુદા ઘટકોધરતી, જંગલ, નદી - વગેરે ઉપરનો જુલ્મી અત્યાચાર માનવજાતને કડકમાં કડક સજા કરીને જ જંપશે.
નદીઓ કેટલી બધી પ્રદૂષિત થઈ ચૂકી છે ? પ્રદૂષણો કેટલા બધા પ્રકારના નવા જીવજંતુઓ પેદા કરી રહ્યા છે ? અરે, ઓઝોનમાં ગાબડું પડ્યું છે અને હિમાલય ઓગળવા લાગ્યો છે ! એડ્સ ઝપાટાબંધ ફેલાઈ ગયો છે, જેમાં કરોડો લોકો મોતના ખપ્પરમાં હોમાવા લાગ્યા છે.
હવે એક વાર તો બધું સાફ થઈને જ રહેશે. હા, એ પછી પુનઃ સૂર્યોદય થાય ખરો. રાખમાંથી પુનઃ ફીનીક્સ પંખી ઊડવા લાગે ખરું. કશું અશક્ય તો નથી જ, પરંતુ આ બધું ‘માણસ’ નહિ કરે. માનવજાતનું જે