________________
બીજો ચિત્રપટ : ચૌદ ગુણસ્થાના
૧૭૩
બનવાને લાયક ગણાતા નથી.
શ્રાવક-જીવનને સૌથી મુખ્ય ક્રિયાકાંડવિભાગ છે. બે ટાઇમનું પ્રતિક્રમણ આવશ્યક ગણાય છે. તે વિનાના શ્રાવકને શ્રાવક કહી શકાય નહિ.
સમ્યગુદર્શનની અવસ્થામાં જિનભક્તિ આવશ્યક છે તો દેશવિરતિની અવસ્થામાં આવશ્યક-ક્રિયા આવશ્યક છે. તે વિનાના સમક્તિી કે દેશવિરતિને સમક્તિી કે દેશવિરતિ કહી શકાય નહિ.
ઉત્કૃષ્ટ દેશવિરતિધર તે કહેવાય જે નિર્મળ સખ્યત્વનો ધારક હોવા સાથે બાર વ્રતોનો ઉત્કૃષ્ટ આરાધક હોય.
જઘન્ય કોટિનો દેશવિરતિધર શ્રાવક તે કહેવાય જે બારમાંથી એકાદ વ્રતનો પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક ધારક હોય. અરે, છેવટે વ્રતના એકાદ ભાંગાનો માત્ર ધારક હોય.
હા... તેમાં ય બે શરત તો ખરી જ કે તે સમ્યગદર્શનયુક્ત હોય અને પ્રતિજ્ઞાપૂર્વકનો તે વ્રતધારક હોય.
આજે જે અણુવ્રત-આંદોલન દ્વારા અણુવ્રતી બનાવાય છે તે-આ બે વસ્તુના અભાવને લીધે - શાસ્ત્રમાન્ય અણુવ્રતી નથી. તેમને પાંચમાં ગુણસ્થાનના સ્વામી એવા અણુવ્રતી કહી શકાય નહિ. દેશવિરતિધર આત્માને શ્રાવક કહેવાય છે. આ શબ્દનો નિરુક્ત અર્થ આ પ્રમાણે છે. - શ્ર = જિનવાણીને સાંભળે.
વ = ધન, સાતક્ષેત્રોમાં વાવે ક = અશુભ કર્મોને કાપે.
આમાંનું કશું ય જેનામાં ન હોય પણ છતાં સામાયિક, પૂજા, પ્રતિક્રમણ કરતો હોય તો તેને દ્રવ્યથી શ્રાવક કહી શકાય. તેનું બાહ્ય લક્ષણ છે, ચરવળો.
છઠ્ઠઃ પ્રમત્ત સર્વવિરતિ ગુણસ્થાના
સાતમું : અપ્રમત્ત ગુણસ્થાના શ્રાવકજીવન પછી ગૃહત્યાગપૂર્વકનું સાધુજીવન આવે. ચોથા ગુણસ્થાને હૃદયપરિવર્તન હોય. પાંચમાં ગુણસ્થાને આંશિક જીવનપરિવર્તન હોય.
છઠ્ઠા ગુણસ્થાને સંપૂર્ણ જીવનપરિવર્તન હોય. સાધુને “અણગાર' કહેવાય. અગાર એટલે ઘર. જે ઘર છોડીને અણગાર = ઘર વિનાના બન્યા.
જેણે ઘર છોડ્યું તેણે શું ન છોડ્યું. સ્ત્રી, ધન, કુટુંબ વગેરે બધું છોડ્યું.
