________________
પહેલો ચિત્રપટ : આત્માનો વિકાસક્રમ
૧૩૯
૪૮ મિનિટમાં એક સમય ઓછા સુધીનું અન્તર્મુહૂર્ત હોઈ શકે. આમાં અસંખ્ય સમય હોય એટલે અસંખ્ય જાતના અન્તર્મુહૂર્ત હોય. ઓછામાં ઓછું ૯ સમયનું, પછી લાખ સમયનું, કરોડ સમયનું, અસંખ્ય સમયનું એક અત્તમુહૂર્ત. ૪૮ મિનીટમાં એક સમય ઓછો - એ સૌથી મોટું અન્તર્મુહૂર્ત કહેવાય. એમાં એક સમય ઉમેરાય તો તે હવે મુહૂર્ત બની જાય.).
અવ્યવહારરાશિ એટલે જે જીવો હજી સુધી ક્યારે ય પણ સૂક્ષ્મ નિગોદ નામની વનસ્પતિમાંથી (જે આકાશમાં સર્વત્ર ખીચોખીચ ભરેલી છે.) કદી બહાર આવ્યા નથી. સૂક્ષ્મનિગોદમાંથી બાદર નિગોદમાં કે પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુમાં, પ્રત્યેક વનસ્પતિમાં કે કીડી વગેરેમાં ક્યાંય જન્મ પામ્યા જ નથી, તે જીવો અવ્યવહારરાશિના સૂક્ષ્મ એવા નિગોદ જીવો કહેવાય.
સૂક્ષ્મ એટલે જેઓ એક, બેની સંખ્યામાં તો ન જ દેખાય પણ જેઓ કરોડો, અબજો કે અસંખ્યનો જથ્થો બને તો ય ન દેખાય તેને “સૂક્ષ્મ કહેવાય.
જે એક, બે, પાંચ ન દેખાય પણ જેમનો થોડોક જથ્થો બનતાં જરૂર દેખાય તે બાદર કહેવાય. નિગોદ નામની વનસ્પતિ બે પ્રકારની છે. સૂક્ષ્મ અને બાદર.
લીલ, ફુગ, બટાટા વગેરે પ્રકારના કંદમૂળ બાદર નિગોદ કહેવાય છે. બંને નિગોદમાં એક સોયના ભાગ ઉપર અનંતા જીવો સમાઈ જાય છે. તે જીવોને એક શરીર હોય છે. દર અનંતા જીવે એક જ શરીર. તેમને એક સાથે શ્વાસ વગેરે લેવા પડે. આ જીવો, યુવાન માણસ દ્વારા લેવાતા એક શ્વાસ અને એક ઉચ્છવાસ જેટલા ટાઇમમાં તો ૧૭ા વખત જન્મીને જીવીને મરી જતા હોય છે. આટલા બધા ઝડપી જન્મ અને મરણનો ત્રાસ અસહ્ય હોય છે. સાતમી નારકના જીવોના દુઃખ કરતાં પણ અધિક દુઃખ તેઓ ભોગવતા હોય છે. એમની વેદના દરેક સેકન્ડે અસહ્ય હોય છે. જન્મની અને મરણની ઉપરાઉપરી થપાટ લાગે તેથી એ કેટલા બધા પીડાતા હશે ?
કેટલીક વાર એવું ય બને છે કે આ અવ્યવહારરાશિમાંથી (સૂક્ષ્મનિગોદમાંથી) બહાર નીકળેલો જીવ ફરી પાછો સૂક્ષ્મનિગોદમાં જાય તો તે સૂક્ષ્મનિગોદનો જીવ કહેવાય પણ હવે તે અવ્યવહારરાશિનો જીવ ન કહેવાય. હવે તે વ્યવહારરાશિનો સૂક્ષ્મનિગોદનો જીવ કહેવાય.
અવ્યવહારરાશિમાં પ્રાય: દરેક જીવને અનંતકાળ અનંતા ભવો કરવા