________________
૧૭
મોક્ષ છે. તેનો ઉપાય સર્વવિરતિધર્મ
ગુલાબ સુંઘતાં કાંટા ભોંકાય તો કયો આનંદ આવે ?
સ્ત્રી, સંતાન, દેહ, વગેરેનું સુખ એક છે, પણ તેમાં દસ દુ:ખો મિશ્રિત થયાં છે. ડાહ્યા માણસો આવા દુઃખમિશ્રિત સુખને કદી ઇછે નહિ.
સીતા, અંજના વગેરે કેવા સુખી હતા ? બન્ને રાજકુમારી હતી; ધરતી ઉપર અવતરેલી અપ્સરા હતી. પણ પતિ તરફનાં કેવાં દુઃખો આવી પડ્યાં? કેવા આળ ચડ્યાં ? કેટલા હેરાન થયાં? સંસારના સુખો કર્મરાજાની મહેરબાનીથી મળે. જો રાજા રૂઠ્યો તો મરી ગયા..
કૂતરાના ગળે પટ્ટો હોય અને શેઠ ખુશ થાય ત્યારે તેને બિસ્કિટ ખવડાવે કે દૂધ પીવડાવે તે બધું બરોબર. પણ પેલો ગળે પટ્ટો કેમ ભુલાય ? શેઠ રૂઠે તો પેટે લાત મારે, કે ગોળીથી શૂટ પણ કરી દે. આવા પરાધીન સુખમાં કૂતરો પૂંછડી પટપટાવે. ડાહ્યો માણસ કદાપિ નહિ.
કૂતરાને પાઉના ટુકડા દેખાય. માણસને પટ્ટો દેખાય.
સંસારના સુખો એકધારા પચાસ મળે પણ એકાવનમું દુઃખ કૅન્સરની ગાંઠનું એવું હોય કે બધું ધૂળધાણી થઈ જાય.
જેવા કર્મો રૂઠે કે રાજાઓનાં રાજ જાય, શૂરવીરોની હાર થાય, સાધુનું પતન થાય, પહેલવાનને કૅન્સરની ગાંઠ થાય.
જન્મદિને પત્ની દ્વારા પ્રેમથી કોફી પીતો પતિ સેકંડમાં મૃત્યુ પામી જાય.
દેવોના રૂપને ટક્કર મારતાં રૂપનો સ્વામી, રંગીલો રાણો, ચક્રવર્તી સનત બે કલાકમાં કોઢ વગેરે ભયાનક રોગોથી ઘેરાઈ જાય.
શ્રેણિકને સગો દીકરો બુઢાપામાં રોજ સો હંટર મારે, ચક્રવર્તી બ્રહ્મદત્ત એકાએક અંધ થઈ જાય. *
સંસારના સુખો શાશ્વત પણ નથી : અત્યન્ત વિનાશી છે. ગમે તે પળે ચાલવા લાગે છે.
લક્ષ્મણનું અચાનક મોત ? બુદ્ધનું મડદા વગેરેનું દર્શન ? “બધું છોડીને હવે જવાનું છે.” એ કલ્પનાથી મહમદ ગિઝનીની મગજની શૂન્યતા ?
દેવ-દેવીના યુગલનું વિરહ-કલ્પનાથી ભારે કરુણ કલ્પાંત ? હનુમાનનું સભ્યાના મદમસ્ત રંગોના વિલયીકરણનું દર્શન ? પેલી વાત એકદમ સાચી છે, पुनरपि जननं, पुनरपि मरणं पुनरपि जननीजठरे शयनम् !
