________________
૮૪
જૈન તત્ત્વજ્ઞાન સરળ ભાષામાં
થતો નથી ત્યાં સુધી તેની ઉપર ફળ બેસતું નથી.
નવયુવતીને જોઈને કાચો પારો કૂવામાંથી ઊછળીને તેને ભેટવા કોશીશ કરે છે. આ બધામાં તે તે જીવોના પૂર્વભવીય કામસંસ્કારોના પાપાનુબંધો કારણભૂત હોય છે.
પૂર્વના ભવમાં સાપ હોવાથી ભૂખનો સંસ્કાર તીવ્ર બન્યો એટલે પછીના કુરગડુ મુનિના ભવમાં તે એકદમ સતેજ બન્યો.
પૂર્વભવના મુનિવેશમાં ક્રોધના અધ્યવસાયને જીવંત રાખીને મોત થયું તો તાપસ અને દૃષ્ટિવિષ સાપના ભવમાં તે ક્રોધ વધુ ને વધુ જીવિત બનતો ગયો. જેના સંસ્કારો જીવતા રહી જાય અને જેનું મોત થાય તે આત્માના ભાવિ ભવોમાં તે સંસ્કારો વૃદ્ધિગત બનતા જાય. તેવા જ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને ભવ તેમને મળે જેમાં તે સંસ્કારો વધુ ને વધુ જીવંત બનતા રહે. ગમે તેટલો દયાળુ સાધુ હોય પણ જો તેને નિયતિની વિષમતાને લીધે બિલાડીનું ખોળિયું મળે તો કીડીને પણ બચાવતો જીવ સેંકડો ઉંદરોને મારી નાંખે અને કબૂતરોને ફાડી નાંખે. આમાં ખોળિયું (ભવ) જ મુખ્ય કારણ છે.
આથી જ સમગ્ર જીવનની પ્રત્યેક પળ ‘શુભ’ પસાર કરવી ઘટે. જો આયુષ્યકર્મનો બંધ પડવાની પળમાં કંઈક ગરબડ થઈ તો મુસીબતનો પાર ન રહે. દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવની સામે તો ઝીંક લઈ શકે. પણ ‘ભવ’ (ખોળિયું) સામે ઝીંક લેવાનું કામ બહુ મુશ્કેલ છે : લગભગ અસંભવિત છે. એટલે જ દુર્ગતિ ન થઈ જાય તે માટે દરેક આત્માએ ખૂબ સાવધાની રાખવી જોઈએ. વર્તમાનકાળ એ કુંડા અવસર્પિણી કાળ છે. અહીં નિમિત્તો અને સંગત અત્યંત ખરાબ છે. આવા કાળમાં જન્મ થવો એ બહુ આનંદની વાત નથી. સામાન્યતઃ એમ કહી શકાય કે પાપાનુબંધી એવા પુણ્યના ઉદયે જ આ કાળમાં માનવ ભવની પ્રાપ્તિ થાય. અહિં મુનિજીવન સફળ થવાની શક્યતાઓ પણ બહુ પાતળી છે.
હાલમાં અચ્છા અચ્છા સજ્જનોના, સન્નારીઓના કે સાધુ-સાધ્વીજીનાં `જીવનમાં કાયિક, વાચિક કે માનસિક એકદમ ખરાબ ગણાય તેવી ઊથલપાથલો (દોષોનું સેવન) જોવા-સાંભળવા મળે છે તે કોઈ નવાઈની વાત નથી. લગભગ બધા આત્માઓ પાપાનુબંધોનો શિકાર બનવાથી વિષમ સ્થિતિમાં સહજ રીતે મુકાઈ-ફેંકાઈ જતા હોય છે.