________________
તેમણે ના પાડીને કહ્યું, “પુત્રો વિજયી બને પછી જ હું તેમનો પ્રેમ ભોગવીશ. હવે તો યુદ્ધ અને વિજય બે જ મારા મનમાં રમે છે !”
ભીષ્માદિ વડીલોને વિદાય આપતી વખતે શ્રીકૃષ્ણે કર્ણનો હાથ પકડી રાખ્યો. જેવા બધા પાછા ફર્યા ત્યારે શ્રીકૃષ્ણે રથમાં ચડતી વખતે કર્ણને પણ રથમાં સાથે સાથે લઈ લીધો. રથ સડસડાટ ગતિ કાપવા લાગ્યો.
છેવટે યુદ્ધ માટે ઉત્સુક શ્રીકૃષ્ણ
શ્રીકૃષ્ણ હજી પણ યુદ્ધ ન થાય તે માટે અત્યંત આતુર હતા તે વાત કર્ણ અંગેના છેલ્લા પ્રયત્નમાં આપણને સ્પષ્ટ જોવા મળશે. પણ જો યુદ્ધ થઈને જ રહેવાનું હોય તો શ્રીકૃષ્ણ યુદ્ધ માટે પણ એટલા જ ઉત્સુક હતા. એ યુદ્ધમાં તેઓ ના-યુદ્ધના દયાભાવને લગીરે વચમાં લાવવા માટે તૈયાર ન હતા. અરે, ભીષ્મ પિતામહ કે દ્રોણાચાર્યને માટે પણ તેઓ દયા ખાવા જરાય તૈયાર ન હતા, કેમકે તે અસંદિગ્ધપણે માનતા હતા કે દુષ્ટ જેટલો દુષ્ટ છે તેટલા જ દુષ્ટ તેની સાથે રહીને તેને સાથ આપનારા તત્ત્વો છે.
ભીષ્મે અંતે નિષ્પક્ષ રહેવું જરૂરી હતું ભીષ્મ પિતામહના સ્થાને હતા માટે તે પોતાની સત્તા વાપરીને પણ દુર્યોધનનો યુદ્ધમદ નિવારી શક્યા હોત. બેશક, તેમનાથી યુદ્ધ નિવારી ન શકાયું તો તેમણે યુદ્ધમાં દુર્યોધનના પક્ષે બિલકુલ ભાગ લેવો જોઈતો ન હતો. વિભીષણની જેમ તેમણે ન્યાયના પક્ષે રહેલા પાંડવોની તરફેણમાં ચાલ્યા જવું જોઈતું હતું અથવા છેવટે બે ય પક્ષોથી પર થવું જોઈતું હતું. આમ ન કરતાં તેમણે દુર્યોધનનો પક્ષ લઈને નિર્બળ દુર્યોધનને યુદ્ધ લડવા માટે ખૂબ જ બળવાન બનાવી દીધો.
અપેક્ષાએ અર્જુનથી ય હેઠ દ્રોણ
આવું જ દ્રોણાચાર્યે પણ કર્યું છે. તે ગુરુના સ્થાને હતા. વિદ્યાગુરુ કૃપાચાર્યથી પણ વધુ મહાન જ્ઞાની હોવાથી તેમને ગુરુમહ પણ કહી શકાય. આવા ગુરુમહે પોતાના શિષ્યો : કૌરવોને યુદ્ધ કરતાં કેમ રોક્યા નહિ ? વળી જ્યારે તેમને પાંડવોમાં ય અર્જુન તો અત્યંત વહાલો હતો ત્યારે તે જ અર્જુનની સામે અંતે એ પોતે જ કેમ લડવા સજ્જ બન્યા ?
આ પિતામહ અને ગુરુમહ કેટલા નિષ્ઠુર થયા હશે ત્યારે તેઓ પુત્રો અને શિષ્યોને હણવા માટેનું યુદ્ધ લડ્યા હશે ? એ કરતાં તો ધન્યવાદ છે તે અર્જુનને કે જે તેઓની સામે લડવાને બદલે વનવાસ પસંદ કરી લઈને શ્રીકૃષ્ણને જણાવે છે કે, “રણમેદાનેથી રથ પાછો વાળી દો. મારાથી મારા જ વડીલોની સામે શસ્ત્ર ઉપાડવાનું કામ લગભગ અશક્ય છે.”
અંતે કર્ણને ય સમજાવતા શ્રીકૃષ્ણ
તેજ ગતિથી ચાલ્યા જતા રથમાં બેઠેલા શ્રીકૃષ્ણ કર્ણને પ્રેમથી કહેવા લાગ્યા, “કર્ણ ! તારા જેવા વીર પુરુષનું બળ દુર્યોધનને મળ્યું છે માટે જ તેને યુદ્ધજ્વર પેદા થયો છે એ વાત તું બરોબર સમજી લેજે. જો કૌ૨વપક્ષે કર્ણ ન હોય તો કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ લડવા માટે દુર્યોધન હરગીજ તૈયાર ન હોય. કર્ણ ! શું તું પણ યુદ્ધકીય માનવસંહારને ઈચ્છે છે ? તું કેટલો દયાળુ છે ! અને છતાં આટલો નિર્દય થવા તૈયાર થયો છે ? શું આ મહાસંહારને નિવારવા માટે તારે દુર્યોધનના પક્ષેથી ખસી જવું ન જોઈએ ?’”
‘વળી કર્ણ !’ એમ કહીને શ્રીકૃષ્ણ કર્ણની ખૂબ નજીકમાં આવ્યા. તેના કાન પાસે મોં લાવીને તેને ખૂબ ધીમેથી કહ્યું કે, “તું રાધેય નથી પણ તું કૌન્તેય છે ! આ વાત થોડા જ સમય પહેલાં મને મારી કુન્તી ફોઈએ-તારી સગી જનેતાએ-કરી છે.’
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૯૮
જૈન મહાભારત ભાગ-૨