________________
૩૯.
યુદ્ધનો છેલ્લો અંક : સેનાપતિ મદ્રરાજ શલ્ય (એક દિવસ)
કર્ણ-મૃત્યુથી દુર્યોધનને આઘાત કર્ણના મૃત્યુથી દુર્યોધનને આઘાત લાગ્યો. યુદ્ધ જીતવાની આશા ધૂળમાં મળી જતી લાગી. તે સાવ ઉત્સાહહીન બની ગયો. વારંવાર તે ભાન ગુમાવતો હોય તેવી અવસ્થા તે અનુભવવા લાગ્યો. પોતાના જિગરી સેવક કર્ણના વિરહને લીધે તે ધ્રુસકે ધ્રુસકે રડતો રહ્યો.
અશ્વત્થામાનું પ્રોત્સાહન વખતે અશ્વત્થામા ત્યાં આવી ચડ્યો. તેણે દુર્યોધનને જોરદાર આશ્વાસન આપ્યું અને ફરીથી એકદમ ઉત્સાહિત કર્યો. તેણે કહ્યું, “હજી તું પોતે જીવતો-જાગતો બેઠો છે પછી કર્ણના મૃત્યુથી નિરાશ થઈ જવાની કશી જરૂર નથી. હજી મદ્રરાજ શલ્ય મહારથી આપણી પાસે છે. તું એને સેનાપતિપદે નીમીને ભારે ઉત્સાહથી યુદ્ધ લડ.”
અશ્વત્થામાના શબ્દોએ દુર્યોધન ઉપર ચમત્કારિક અસર કરી. તેણે મદ્રરાજને સેનાપતિપદે નિયુક્ત કર્યા.
અઢારમા દિવસનું પ્રભાત થયું. કૃતવર્મા, કૃપાચાર્ય, અશ્વત્થામા અને શકુનિથી દોરવાતા મદ્રરાજ યુદ્ધભૂમિ ઉપર આવી ગયા.
અંતે મદ્રરાજનું મોત
આજે મદ્રરાજ જીવ ઉપર આવીને લડ્યા. એમણે પાંડવસૈન્યમાં કાળો કેર વર્તાવ્યો. સૈન્યનો બોલાતો ખાત્મો જોઈને ચિંતાતુર બનેલા શ્રીકૃષ્ણે યુધિષ્ઠિરને ઉશ્કેરવા માટે કહ્યું કે, “ઉત્તરકુમારનો વધ થતાં માતા સુદેષ્ણા પાસે તેં પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે તમારા પુત્રના હત્યારા મદ્રરાજ શલ્યનો આ યુદ્ધમાં વધ કરીને જ જંપીશ. યુધિષ્ઠિર ! એ પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણ કરવાનો સમય અત્યારે જ છે. પણ તારામાં કૌવત હોય તો જ બને.’
આ શબ્દોથી ઉશ્કેરાયેલા યુધિષ્ઠિરે શલ્યની સામે પડકાર કર્યો. બે વચ્ચે ખૂનખાર જંગ ખેલાયો. અંતે યુધિષ્ઠિરે શલ્યનું અમોઘ શક્તિરૂપ બાણ મારીને માથું ઉડાવી દીધું.
ભીમે કાઢેલો કચ્ચરઘાણ અને દુર્યોધન પલાયન ત્યાર બાદ ભીમસેને કૌરવસૈન્યનો અભૂતપૂર્વ કચ્ચરઘાણ કાઢી નાંખ્યો. તે જ વખતે શકુનિ વગેરેની સાથે દુર્યોધને કેસરિયાં કર્યા. એ વખતે દુર્યોધનની સામે પાંડવોને પણ ટકવાનું મુશ્કેલ થઈ પડ્યું. પણ બીજી બાજુ સહદેવે શકુનિનો વધ કર્યો. તે સમાચાર સાંભળતાં જ દુર્યોધન હિંમત હારી ગયો. એ વખતે આકાશ ધૂળમય થઈ ગયું હતું. એ ધૂંધળા અંધકારની ઓથ લઈને દુર્યોધન યુદ્ધભૂમિમાંથી ભાગી છૂટ્યો. તે વખતે કૌરવસૈન્યમાં બે થી ત્રણ સૈનિકો જીવતા હતા.
કૃપાચાર્ય, કૃતવર્મા અને અશ્વત્થામા દુર્યોધનની શોધમાં નીકળ્યા. તેનું પગેરું કાઢતાં તેઓ વ્યાસ સરોવરે આવ્યા. ‘આપણો સ્વામી (દુર્યોધન) આ સરોવરમાં છુપાયો છે’ એમ અનુમાન કરીને તેમણે સરોવ૨-કિનારે વિશ્રાન્તિ લીધી.
એટલામાં પાંડવો આવી રહ્યાનું તેમણે ઊડેલા ધૂળના ગોટા ઉપરથી અનુમાન કર્યું. તેઓ મોટા
ધર્મ તો મારો સ્વભાવ છે
૧૫૮
જૈન મહાભારત ભાગ-૨