Page Text
________________
કમનો ક્ષય થાય છે. વીર્ય[આત્મોલ્લાસ)નો ઉત્કર્ષ થાય છે; અને અપ્રતિપાતિજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેમ જ આ અધ્યાત્મ જ સ્વસંવેદનથી પ્રત્યક્ષ થયેલું સ્પષ્ટપણે અમૃત છે. કારણ કે તે અધ્યાત્મ અત્યંત ભયંકર એવા મોહવિષના વિકારને દૂર કરે છે.” - આ રીતે અધ્યાત્મસ્વરૂપ યોગથી તત્ત્વજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેથી મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે – એ સમજી શકાય છે. મુમુક્ષુજનો આ ગ્રંથના અધિકારી છે. જેઓ મુમુક્ષુ નથી તેઓ આ ગ્રંથના અધ્યયન માટે યોગ્ય નથી. ||૧||
સામાન્ય રીતે નિશ્ચય અને વ્યવહારને આશ્રયીને યોગ બે પ્રકારનો છે. તેનું લક્ષણ જણાવવા
निच्छयओ इह जोगो सण्णाणाईण तिण्ह संबंधो । मोक्खेण जोयणाओ णिहिट्ठो जोगिनाहेहिं ॥२॥
સાધનભાવ” સ્વરૂપ સંબંધ છે. શ્રોતાઓને આશ્રયીને સાક્ષાત્ પ્રયોજન ‘યોગલેશનું જ્ઞાન છે. ગ્રંથકાર અને શ્રોતાઓ બંનેને આશ્રયીને પરંપરાએ પ્રયોજન મુક્તિ જ છે. કારણ કે તત્ત્વજ્ઞાન દ્વારા યોગનું ફળ વસ્તુતઃ મોક્ષ જ છે. મોક્ષની પ્રાપ્તિ તત્ત્વજ્ઞાનથી જ થાય છે અને યોગ વિના તત્ત્વજ્ઞાનનો કોઇ જ ઉપાય નથી. આ વાતને સ્પષ્ટ કરતાં સ્વયં ગ્રંથકારશ્રીએ યોગબિંદુ'માં ફરમાવ્યું છે કે - “તે તે શાશ્વપ્રસિદ્ધ રીતિથી વાદ [પૂર્વપક્ષસ્વરૂપ] અને પ્રતિવાદ [બીજી દ્વારા કહેલા પક્ષના વિરુદ્ધ વચન સ્વરૂપjને કોઇ પણ જાતના દોષો ન આવે એ રીતે નિશ્ચિતપણે બોલનારા બધા જ મુમુક્ષુઓ દર્શનશાસ્ત્રના અભ્યાસીઓ; તલ પીલવાની ઘાણીમાં જોડેલા બળદ કે પાડા વગેરેની ગતિ હોવા છતાં [એટલે કે સમગ્ર દિવસ ચાલ ચાલ કરવા છતાં] તે જયાં છે ત્યાં જ રહે છે, તેમ તત્ત્વના સારને પામતા નથી. તેવા પ્રકારના અભ્યાસીઓ જ્યાં છે ત્યાં જ રહે છે. મુમુક્ષુ હોવા છતાં તેઓ મુક્ત બની શકતા નથી.” “વિશિષ્ટ નગરમાં પહોંચવા માટે અપ્રમાદી મનુષ્યને [પ્રમાદ વિના જનારાને] નગરના વાસ્તવિક માર્ગે જવા સિવાય બીજો કોઇ જેમ ઉપાય નથી, સન્માર્ગગમન જ ઉપાય છે તેમ તત્ત્વજ્ઞાન માટે મુમુક્ષુઓને આગળ જેનું વર્ણન કરાશે તે અધ્યાત્મ શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે.” “આથી વાદ-પ્રતિવાદને છોડીને મુમુક્ષુઓએ અધ્યાત્મનું જ વારંવાર ચિંતન કરવું જોઇએ. કારણ કે મિથ્યાત્વ [રાગદ્વેષની તીવ્ર પરિણતિ અને અભિનિવેશ [અસદાગ્રહ] સ્વરૂપ અંધકારના સમુદાયને અધ્યાત્મસ્વરૂપ દીપક વડે દૂર ન કરાય તો, આત્માદિસ્વરૂપ જાણવા યોગ્ય પદાર્થોમાં જ્ઞાન પ્રવતું નથી.” “પોતપોતાની કક્ષા મુજબ ઉચિત પ્રવૃત્તિથી અણુવ્રતાદિથી યુક્ત મુમુક્ષુઓ; મૈત્રી [સર્વ જીવોના હિતની ચિંતા]; પ્રમોદ ગુણસંપન્નના દર્શનાદિથી આનંદ]; કષ્ણા દુઃખિતોનાં દુઃખ દૂર કરવાની ઇચ્છા] અને માધ્યશ્ય [અવિનયી જનોની ઉપેક્ષા]થી અત્યંત સુંદર એવું શ્રી જિનેશ્વરદેવોના પરમતારક વચન મુજબ જીવાજીવાદિ તત્ત્વોનું જે ચિંતન કરે છે તે ચિંતનને અધ્યાત્મના જાણકારો ‘૩મધ્યાત્મ' કહે છે.” “આ અધ્યાત્મના કારણે જ્ઞાનાવરણીય વગેરે ક્લિષ્ટ ( શ
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૬
આ બીજી ગાથા છે. “નિશ્ચયનયને આશ્રયીને આ પ્રવચનમાં સમ્યજ્ઞાન, સમ્યગ્દર્શન અને સમ્મચારિત્ર આ ત્રણના જ સંબંધને (અર્થાત્ એક આત્મામાં રહેવા સ્વરૂપ અવસ્થાને); તે મોક્ષની સાથે આત્માને જોડી આપતો હોવાથી યોગીઓના નાથ એવા શ્રી તીર્થંકર પરમાત્માઓએ યોગ’ તરીકે વર્ણવ્યો છે.” - આ પ્રમાણે ગાથાનો અક્ષરાર્થ છે.
કહેવાનો આશય એ છે કે સામાન્ય રીતે આત્માને જે મોક્ષની સાથે જોડી આપે છે; તેને યોગ કહેવાય છે. મોક્ષની પ્રાપ્તિ કરાવનાર આત્માના કોઇ પણ વ્યાપારને યોગ કહેવાય છે. આવા મોક્ષસાધક આત્મવ્યાપારના અસંખ્ય પ્રકાર છે. એ બધાને આમ તો યોગ કહેવાય છે, પરંતુ નિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ એટલે કે વિના વિલંબે ફળની પ્રાપ્તિ કરાવનારા ભાવની અપેક્ષાએ; સજ્ઞાન, સદર્શન અને સચ્ચારિત્ર - આ ત્રણના જ સંબંધને યોગ કહેવાય છે. અનાદિકાળથી મિથ્યાજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ અને અવિરતિની સાથે આત્માનો ગાઢ સંબંધ છે. આવા સ્થાને સમ્યજ્ઞાન, T O
યોગશતક - એક પરિશીલન - ૭ (
આમ તો
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |