Page Text
________________
અને કર્મપરમાણુ – એ બંનેના સ્વભાવને લઇને ઉત્પન્ન થનારા રાગાદિ ધર્મો હોવાથી દ્વન્દ્ર જ ધર્મ છે... ઇત્યાદિ યાદ રાખવું. //પ૩ll
પ્રતિપક્ષ (પ્રતિકૂળ) ભાવનાનો અભ્યાસ પડે છે. યોગની સાધના માટે આ બધું કરવાનું ખૂબ જ આવશ્યક છે. દોષોને આશ્રયીને આત્મનિરીક્ષણ ઉપર જણાવ્યા મુજબ કરવું જોઇએ. રોગાદિને વિષય બનાવી શરીરનું નિરીક્ષણે આપણે એ રીતે જ કરીએ છીએ. આપણને ખબર ન પડે તો બીજાને નિદાન કરવાનું કહીએ છીએ. રોગ પ્રકૃતિથી થયો છે કે સંસર્ગથી થયો છે... ઇત્યાદિ ખૂબ જ ચીવટથી જાણવાનો પ્રયત્ન કરીએ છીએ. આવું જ દોષના વિષયમાં પૂર્ણ પ્રયત્ન આત્મનિરીક્ષણ કરવું જોઇએ. અન્યથા યોગની સાધના નહિ થાય... આ પ્રમાણે બાવનમી ગાથાનો ભાવાર્થ છે. //પર//
પૂર્વગાથાથી આત્મનિરીક્ષણ દોષના વિષયમાં કરવું જોઇએ – એ પ્રમાણે જણાવ્યું છે, તેથી દોષોનું જ સ્વરૂપ જણાવવા ત્રેપનમી ગાથામાં ફરમાવ્યું છે કે
રાગાદિદોષો; કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલા આત્મપરિણામ છે – આ પ્રમાણે પૂર્વગાથામાં જણાવ્યું છે; તેથી ચોપનમી ગાથાથી કર્મના સ્વરૂપનું વર્ણન કરાય છે
कम्मं च चित्तपोग्गलरूवं जीवस्सऽणाइ संबद्धं । मिच्छत्तादिनिमित्तं णाएणमतीयकालसमं ॥५४॥
ચોપનમી ગાથાનો અર્થ સ્પષ્ટ છે. આશય એ છે કે જ્ઞાનાદિને આવૃત્ત કરવાવાળું જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મ છે, જે જુદી જુદી જાતના પરમાણુ સ્વરૂપ છે. મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, પ્રમાદ અને મન-વચન-કાયાના યોગો - આ કર્મબંધનાં કારણ છે. એ નિમિત્તોને લઇને કર્મપરમાણુઓ; સ્વભાવથી જ પ્રવાહની અપેક્ષાએ જીવની સાથે અનાદિકાળથી સંબદ્ધ છે. તે તે નિમિત્તને લઇને તે તે કર્મનો બંધ અનાદિનો ન હોવા છતાં એવો કોઇ કાળ ન હતો કે જે કાળમાં આત્મા કર્મસંબદ્ધ ન હતો. કર્મની એ રૂપની અનાદિતાને સમજવા યુક્તિ અતીતકાળ છે. અતીતકાળ સમયે સમયે પરિવર્તન પામતો હોવા છતાં જેમ અતીતકાળ અનાદિનો છે, તેમ તે તે નિમિત્તને લઇને પ્રતિસમયે આત્મસંબદ્ધ થતું કર્મ હોવા છતાં કર્મ અનાદિ છે. //પ૪ll
रागो दोषो मोहो एए एत्थाऽऽयदूसणा दोसा । कम्मोदयसंजणिया विण्णेया आयपरिणामा ॥५३॥
“આ યોગની સાધનામાં આત્માને દૂષિત કરનારા રાગ, દ્વેષ અને મોહ દોષ છે. આ દોષો કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલા આત્મપરિણામ સ્વરૂપ સમજવા.” આ પ્રમાણે ત્રેપનમી ગાથાનો શબ્દાર્થ છે. ભાવાર્થ સ્પષ્ટ છે કે, કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલા આત્મપરિણામ સ્વરૂપ રાગાદિ દોષો; જપાપુષ્પાદિના સાંનિધ્યથી સ્ફટિકમાં જે લાલાશ વગેરે પરિણામ વર્તાય છે; તેવા છે. રાગનું સ્વરૂપ અભિવૃંગ-આસક્તિ છે, દ્વેષનું સ્વરૂપ અપ્રીતિ છે અને મોહનું સ્વરૂપ અજ્ઞાન છે. સામાન્યથી રાગાદિના સ્વરૂપને તેનું લક્ષણ માનીને અહીં રાગાદિનું નિરૂપણ કર્યું છે. કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન થયેલા આત્મપરિણામને અહીં રાગાદિ દોષ તરીકે વર્ણવ્યા છે, પરંતુ માત્ર આત્માનો જ પરિણામ કે માત્ર કર્મનો જ પરિણામ રાગાદિ નથી. તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ આત્મા
0 0 $ યોગશતક - એક પરિશીલન • ૧૦૦ ૪૪ ૪૪ ૪૪ ૪
અતીતકાળની જેમ પ્રવાહની અપેક્ષાએ કર્મની અનાદિતા વર્ણવી છે; ત્યાં અતીતકાળની અનાદિતાને સમજાવવા પંચાવનમી ગાથામાં ફરમાવ્યું છે કે
अणुभूयवत्तमाणो सव्वो वेसो पवाहओऽणादी । जह तह कम्मं णेयं कयकत्तं वत्तमाणसमं ॥५५॥ દશ દશ યોગશતક - એક પરિશીલન - ૧૦૧
જ
| SR No. | 009160 |
| Book Title | Yogshatak Ek Parishilan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 81 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |