Page Text
________________
અનુબંધહિંસાના ભેદને સમજી શકતા નથી, સ્વીકારી શકતા નથી માટે તેઓ આ છઠ્ઠા સ્થાનમાં સમાતા નથી.
- છઠ્ઠા સ્થાનમાં ઉપાય તરીકે જ્ઞાન અને ક્રિયાને બતાવી છે. જ્ઞાન અને સંયમની ક્રિયા : આ બેમાંથી કોઇ એક પ્રધાન નથી. બન્નેની પ્રધાનતા સરખી છે. આ વસ્તુ સમજાવવા માટે દષ્ટાંત આપતાં જણાવ્યું છે કે જેમ ચાલવા માટે બન્ને પગની પ્રધાનતા એકસરખી છે તેમ અહીં પણ જ્ઞાન અને ક્રિયાને સમાનરૂપે પ્રધાન ગણવાના છે. એકાદ પગ ન હોય તો ચલાવી લઈએ – એ જુદી વાત. બાકી તો જે કાર્ય બે પગથી થાય તે કાર્ય એક પગથી ન જ થાય. તે જ રીતે બે હાથથી જે કાર્ય થાય તે એક હાથથી ન થાય. તેમ અહીં પણ જ્ઞાન-ક્રિયાથી જે મોક્ષફળ મળવાનું છે તે એકલા જ્ઞાનથી કે એકલી ક્રિયાથી ન જ મળે – એ સમજી શકાય એવું છે. જ્ઞાન અને ક્રિયા : ઉભયસ્વરૂપ મોક્ષમાર્ગ હોવાથી સાગ્યાં મોક્ષ: અહીં દ્વિવચન કર્યું છે. જ્ઞાન અને ક્રિયામાંથી જ્ઞાન પાંચ પ્રકારનું છે. મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિજ્ઞાન, મન:પર્યવજ્ઞાન અને કેવળજ્ઞાન : આ પાંચ પ્રકારનાં જ્ઞાન મોક્ષનાં કારણ છે. તેમાંથી પણ પ્રધાનતા તો કેવળજ્ઞાનની અને કેવળજ્ઞાન ન મળે ત્યાં સુધી તેના સાધનભૂત મતિજ્ઞાન અને શ્રુતજ્ઞાનની છે. અવધિજ્ઞાન અને મન:પર્યવજ્ઞાન પામ્યા વિના કેવળજ્ઞાન પામી શકાય છે. સાધનાકાળમાં સૌથી વધુ મહત્તા આપણા માટે શ્રુતજ્ઞાનની છે. શ્રુતકેવલી એવા ચૌદપૂર્વધરોનું જ્ઞાન અપ્રતિમ છે. અવધિજ્ઞાની કે મન:પર્યવજ્ઞાની સાક્ષાત્ જે પુગલોને જુએ અને જે ભાવોને જાણે તેના કરતાં શ્રુતજ્ઞાની શ્રુતના આધારે અધિક જાણે, સ્પષ્ટપણે જાણે. અવધિ કે મન:પર્યવજ્ઞાન આપણા પુરુષાર્થથી સાધ્ય નથી. જ્યારે મતિ-શ્રુત કે કેવળજ્ઞાન એ પુરુષાર્થસાધ્ય છે. આથી જ આપણે શ્રુતજ્ઞાન પામવા માટે પ્રયત્ન કરવો છે અને આપણને એની જ નફરત છે ને? કેવળજ્ઞાન પામવાનું સાધન ભગવાનનું વચન છે એ વચનનું જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન દ્વારા થાય છે. ભગવાનના વચનને જાણ્યા બાદ સંયમનું પાલન કરીએ તો મોક્ષ મળશે. આથી જ જણાવ્યું છે કે સંયમ અને જ્ઞાન એ મોક્ષનો ઉપાય છે. જો આ
રીતે મોક્ષનો ઉપાય ન માનવામાં આવે અને મોક્ષની પ્રાપ્તિ સ્વાભાવિક થાય છે – એવું માની લઇએ તો આ દુનિયામાં એક કાર્યકારણભાવે સંગત નહિ થાય, બધાં કારણો નિષ્ફળ જશે. આજે ઘણા લોકોની માન્યતા છે કે મોક્ષની પ્રાપ્તિ તો કાળ પાકશે ત્યારે એની મેળે થશે, ભવિતવ્યતા પાકશે ત્યારે એની મેળે મળશે. તેવા લોકોના નિરાકરણ માટે આ છઠું સ્થાન છે. આ તો બધાં પુરુષાર્થ ન કરવાના બહાનાં છે. કાળ કે ભવિતવ્યતાને યાદ કરવા હોય તો પુરુષાર્થ કર્યા બાદ અને એ સફળ ન થાય ત્યારે યાદ કરવાના છે. ભવિતવ્યતા પાકી નથી એવું બોલવાના બદલે તેના પરિપાક માટે મહેનત કરવી છે. આથી જ તો શાસ્ત્રમાં તથાભવ્યત્વનાં પરિપાકનાં સાધન તરીકે ચતુઃશરણગમન, દુષ્કૃતગર્તા અને સુકૃતની અનુમોદના કરવાનું જણાવ્યું છે. આ બધું શ્રુતજ્ઞાનથી જાણી શકાય છે. અવધિજ્ઞાન બીજા પદાર્થોને જોવા કામ લાગે ને ? જયારે શ્રુતજ્ઞાન તો આપણી જાતને, આપણા દોષોને જોવા કામ લાગે છે. દર્પણ મળ્યા પછી આપણે આપણું સ્વરૂપ જો ઇએ કે બીજાનું ? ચશ્મા બીજાને જોવા કામ લાગે, દર્પણ જાતને જોવા કામ લાગે. ચશ્માના સ્થાને અવધિજ્ઞાન છે, શ્રુતજ્ઞાન દર્પણના સ્થાને છે. આત્મનિરીક્ષણ એ મોક્ષનો ઉપાય છે, જગતનિરીક્ષણ નહિ. આપણા આત્માની ભવિતવ્યતા તો એટલી પાકી ગઇ છે કે મોક્ષનાં પંદર અંગમાંથી તમને અગિયાર અને અમને તેર અંગ મળી ગયાં છે. હવે બાકી રહેલાં અંગો માટે પુરુષાર્થ કરી લેવો છે. સ0 અમારી ભવિતવ્યતા આટલી જ હશે ?
હવે આમને શું કહેવું ? ગાડીમાં બેસવાની ભવિતવ્યતા જ તમારી છે, હવે ચલાવવા માટે પુરુષાર્થ ન કરશો ! ત્યાં તો ચાર માણસને બોલાવીને ધક્કા મરાવીને પણ ગાડી ચાલુ કરે અને અહીં બેસી રહેવું છે ?! ઘરના લોકોને કહો તો ધક્કા મારીને ઘરમાંથી બહાર કાઢશે. પૂ. ઉપાધ્યાયજી મહારાજે પણ કહ્યું છે કે, ‘કાળ, સ્વભાવ, ભવિતવ્યતા એ સઘળા તારા દાસો ..’ મુખ્ય હેતુ તો ભગવાનના વચન મુજબનો પુરુષાર્થ જ છે.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૬૫
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજઝાય ૧૬૪
| SR No. | 009156 |
| Book Title | Samkitna Sadsath bolni Sazzaya Vachna |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chandraguptasuri |
| Publisher | Anekant Prakashan Jain Religious |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 91 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 1 MB |