________________
હકારને અર્થ
૧૭૫
રહેલ છે, એવા હે શક્તિબીજ! હું તને પ્રેલ્લિસિત મનથી (ભાવપૂર્વક) સ્તવું છું.'
મંત્રરાજ-રહસ્યમાં પણ પ્રથમ હું અને પછી આદિ અક્ષરે હેવાનું વિધાન છે, એટલે “પ્રથમ કે પ્રથમ ?” એ પ્રશ્ન અસ્થાને છે. હ્રીંકારમાં પહેલે શું છે અને પછી જ ર છે. વળી નિરુક્તકાએ જે અર્થ કર્યો છે, તેમાં પણ લ્હી–આદિ પદની જ મુખ્યતા માની છે, એટલે અમે ઉપર જે અક્ષરસજન દર્શાવ્યું છે, તેને જ યથાર્થ સમજીને ઉપાસકે આગળ વધવાનું છે.
આમ તે હુ, , કે શું વગેરે આપણા માટે કઈ વિશિષ્ટ અર્થસૂચક અક્ષરે નથી, પણ મંત્રવિશારદેએ તેનું અર્થનિરૂપણ કરેલું છે. તેથી હી કાર એક અર્થગંભીર ભવ્ય સંજ્ઞારૂપે આપણી સમક્ષ રજૂ થાય છે. તે અંગે તંત્રકારે કહે છે કે
શિવવાની ચા, રે: પ્રવ્રુત્તિર महामायार्थ 'ई' शब्दो, नादो विश्वप्रमः स्मृतः॥
હુકારમાં દુએ જે અક્ષર રહેલો છે, તે શિવને વાચક છે, અર્ધા કાર રૂપ જે રેફ રહેલો છે, તે પ્રકૃતિને વાચક છે. વળી તેમાં જે $ શબ્દ છે, તે મહામાયાના અર્થ વાળે છે અને તેમાં નાદાકિસૂચક જે ચંદ્રકલા તથા બિંદુ રહેલાં છે, તે વિશ્વોત્પત્તિનું સૂચન કરનારા કહેવાય છે.”
તાત્પર્ય કે તંત્રગ્રંથના અભિપ્રાયથી હી કાર એ શિવ અને શક્તિની અપાર લીલાને સૂચવનારું મંત્રીબીજ છે.
