________________
છે આજે સાધનામાર્ગની ! સમગ્ર ગુણના મૂળમાં ગુરુસાપેક્ષતા વર્ણવી છે. પરંતુ આજે મોટા ભાગે એ અંગે જ દુર્લક્ષ્ય સેવાય છે. સામાન્યપણે પણ જ્યારે યોગનો પ્રારંભ થાય છે, ત્યારે શુશ્રુષાગુણના કારણે તત્ત્વશ્રવણની પ્રવૃત્તિનો પણ પ્રારંભ થતો હોય છે. કાલાન્તરે શરૂ થયેલી એ પ્રવૃત્તિ સાતત્યપૂર્ણ બને છે. જોનારને એમ જ લાગે કે સાંભળવામાં ધરાતા નથી. જ્યારે પણ તત્ત્વશ્રવણની તક મળે ત્યારે કોઈ પણ રીતે તે તકને જતી કરતા નથી. આવી શ્રવણની પ્રવૃત્તિના કારણે ‘શ્રવણમાં અસન્તોષ છે' –એમ કહી શકાય. સંસારમાં અર્થ અને કામમાં અસંતોષ મોટા ભાગે અનુભવાય છે, પરંતુ શ્રવણમાં આવો અસન્તોષ અનુભવાતો નથી. પ્રાયઃ કરી શ્રવણમાં સન્તોષ જ અનુભવાય છે. સામાન્ય રીતે માંડ એકાદ કલાક વ્યાખ્યાન સાંભળવા મળતું હોય છે. એમાં પણ નિયમિત રીતે સાંભળવાનું બનતું નથી. જે પણ સંભળાય છે તેમાં પણ પૂર્ણ સન્તોષ થતો હોય છે. આજે બસ, હવે આવતી કાલે આવો ભાવ લઈને જતા રહીએ છીએ. આ બધાં લક્ષણો કૃતિશ્રવણના અસન્તોષને જણાવનારાં નથી, પરંતુ શ્રવણના વિષયમાં સન્તોષને જણાવનારાં છે. આથી સમજી શકાશે કે શ્રુતે વાડસન્તોષ: આ સામાન્યધર્મ પણ કેટલો દુષ્કર છે.
ધર્મસાધનાના પ્રારંભકાળથી જ આવા સામાન્યધર્મની વાસ્તવિક પ્રાપ્તિ કરી હોત તો વિશેષધર્મની સાધનાના અવસરે કોઈ તકલીફ ઊભી થાત નહિ. લોકોત્તરધર્મના આરાધકોને પણ જ્યારે આ સામાન્યધર્મને યાદ કરાવવો પડે ત્યારે પરિસ્થિતિની
૩૪ )
