________________
)૧૧૨
પ્રકરણ-૫ : “પરમાત્મા છું' સિદ્ધાંત હૃદયગત થવાનો ક્રમ
)
2. હું
ભાવી છે. પ્રાચીન
અગ્નિને ઘુમાડા સાથે વ્યાપ્તિ કે અચલ ર. હું પામરદશા ધરાવું છું, કારણ કે હું અવિનાભાવી સાહચર્ય નથી.)
પરમાત્મસ્વભાવી છું. (અર્થે પામરદશાનું કારણ
પણથીનતા છે. પણ સ્વાધીન પરમાત્મસ્વભાવ ૨. જ્યાં પામર દશા ત્યાં પરમાત્મસ્વભાવ. હું
નથી. પામરદશા એ પરાધીનતા સાથે વ્યાપ્તિ ઘરવે પામર દશા ધરાવું છું કારણ કે મારો સ્વભાવ પરમાત્મા છે. (અર્થે પરમાત્મસ્વભાવ ધ્યેય ત્યાં
છે પણ પરમાત્મસ્વભાવ સાથે નીં.) પામરદશા લેવી જરૂરી નથી. અરિહંત કે સિદ્ધ 3. અનેalis હેવામામા ભગવાનને પરમાત્માસ્વભાવ હેવા છતાં પામરદશા નથી. કેમ કે પરમાત્મસ્વભાવને પામર દશા સાથે જે હેતુ સાધ્યની શ્રેજી સાથે શ્રેય અને વ્યક્તિ એટલે કે અચલ અવિનાભાવી સાહચર્ય નથી)
ગેઢજીમાં પણ સંભવે તેવા હેતુને
અનૈકન્તિક હેત્વાભાસ કહે છે. ૨. વિરૂદ્ધ હેવામામાં
જે હેતુ સાધ્યની હાજરી તેમ જ ગેરહાજરી જે હેતુ સાધ્ય સાથે નહિ પણ તેના બન્નેમાં અસ્તિત્વ ધરાવી શકે તેવો હોય તે હેતુ. બદલે સાધ્યનાં વિરોઘી સાથે વ્યક્તિ |
સાધ્ય સાથે વ્યામિ સંબંધ ધરાવે છે તેમ કહી સંબંધ ધરાવતો શ્રેય તે હેત વિરૂદ્ધ શકાય નહિ. આવા હેતુને અનૈકાન્તિક હેતું કહે હેત્વાભાસ કહેવાય છે.
છે. તેના આધારે તારવેલ અનુમાન અપ્રમાણભૂત
છે અને તે અનુમાનમાં અર્નકાન્તિક હેવાજે હેતુ સાધ્યને બદલે વિરોધી સાથે નિરપવાદ
ભાસનો દોષ થાય છે. રીતે અને અવિનાભાવ સંબંધથી સંકળાયેલા હોય તે હેતુ પોતે જ પોતાના પ્રયોજનથી વિરુદ્ધ જાય
દા.ત. ૧. આ પોપટ બુદ્ધિશાળી છે, કારણ કે છે. અનુમાનમાં હેતુનું પ્રયોજન પક્ષમાં પોતાની
તે અર્થપૂર્ણ ભાષા બોલી શકે છે.(અર્થે પોપટ
બુદ્ધિશાળી હેય કે ન હેય તોપણ અનુકરણથી કે હાજરી દ્વારા સાધ્યની હાજરી સાબિત કરવાનું છે
યાંત્રિક વ્યવસ્થાના પ્રભાવથી અર્થપૂર્ણ ભાષા પણ તે સાધ્યના બદલે સાધ્યના વિરોધી સાથે વ્યામિ સંબંધ ધરાવતો હોય તો તે પક્ષમાં સાધ્યની
બોલાય છે.) હાજરી સાબિત કરવાને બદલે તેની ગેરહાજરી ર. ‘હું પરમાત્મા છું' કારણ કે હું મનુષ્ય છું. સાબિત કરે છે. આ રીતે સ્વપ્રયોજનનો વિરોધી (અર્થે હું મનુષ્ય હેઉ કે ન હેઉ તોપણ હું પરમાત્મા હોય તેવા હેતુને વિરૂદ્ધ હેતુ તરીકે ઓળખવામાં જ છું.). આવે છે.
છે. બાધિત હવામાન
તો
ય
છે.
દા.ત. ૧. આ દેવ અમર છે. કારણ કે તે જે હેત ક્રાણ મળતું જ્ઞાન અસત્ય છે જન્મેલો છે.(અહીં દેવનું અમરપણું તેના લાંબા એમ અન્ય પ્રમાણે દ્વાણ સાબિત થતું આયુષ્યને કારણે છે, જન્મને કારણે નીં. જન્મ એ શ્રેય તો તે હેતુ બાધિત ત્વાભાસ તણેકે અમરપપ્પા સાથે નીં પણ માપણા સાથે વ્યામિ |
ઓળખાય છે. ઘરવે છે.)