________________
(૧૫) કાર્ય માટે ના પાડવામાં આવી, ત્યારે પ્રેમઘેલી બનેલી નાયિકાએ તેને દર્શન દેવાની વિનંતિ કરી. ઉપરાણે તેણીને એ ઉત્તર લખી મોકલ્યો કે, પ્રસંગે હું તને દર્શન દેઈશ. થોડાજ દિવસ ગયા પછી વાસવદત્તાના ઘરમાં એક ખૂન થયું, અને રાજાએ તેણીના નાક કાન કાપી નખાવી ગામબહાર કહાડી મેલી. આ વખતે ઉપગુપ્ત દુકાન ઉપરથી ઉઠી તેણીને મળવા ગ. હીનાંગથી પીડાતી વાસવદત્તા સ્મશાનમાં જ્યારે દુઃખથી બુમો પાડતી હતી, અને દાસી તેણીની સેવા કરતી હતી ત્યારે, ઉપગુપ્તને આ સાંભળી વાસવદતા દિલગિર થઈ. વિકલદશામાં પિતાના મનથી માનેલા યારને મળતાં તેણીને ઘ
જ લજ્જા આવી; પરંતુ ઉપગુમ તેણીની પાસે આવીને બોલ્યો કે, હે વાસવદતા! તું દિલગિર થઈશ માં, અને લજજા પણ પામીશ માં? માણસનું શરીર પ્રાકૃત (અજ્ઞાનીના) નેત્રનેજ સ્વરૂપવાનું જણાય છે; ખરેખર તે હાડકાં અને માંસનું ભયંકર ખોખું છે. પુષ્પ જેમ ખીલીને ખરી પડે છે, તેમ તારૂણ્યમાં મનહર લાગને આ દેડ અંતે ખોખું થઈ સડી જાય છે. મને તેના પર બિલકુલ મોહ નથી. મેં તને પ્રસંગે મળવાનું જે વચન આપ્યું હતું, તે પ્રમાણે હું તને મ; કારણ કે, મનુષ્યને મળવાને આ પ્રસંગજ ઉતમ છે. તું તારા મનમાંથી લજજાને દૂર કરશે અને હું કહું તે સાંભળી આ ક્ષણભંગુર જગતમાંથી ઉરતિ પામી વિરમ? પછી ઉપમુખે વાસવદત્તાને ધર્મોપદેશ કર્યો, અને તેણીના દેહપાત પછી પોતે સાધુ થઈ સત્તર વર્ષની વયે ભિક્ષ થશે. તેની આસ્થા અને ધર્મ એવાં આસ્તિક હતાં કે, વીશ વર્ષની વયે તેને અહંતપદ પ્રાપ્ત થયું હતું. આ આચાર્યવિષે પ્રખ્યાત ચીનાઈ યાત્રાળુ હ્યુએન્સગે તેના પ્રવાસના પુસ્તકમાં ઘણું લખ્યું છે. અશેકે તેને પાટલીપુત્રમાં રાખવા માટે પત્થરની એક ગુફા બનાવી દીધી હતી; અને વસ્તીથી દૂર એકાંત ગુફામાં તે રહેતો હતો. અને તેણે પ્રતિબંધ આપી બુદ્દધર્મની દીક્ષા લેવરાવી હતી.
ઉપગુમ આચાર્યના ઉપદેશથી રાજાનું મને કેટલું શાંત થયું હતું, તેના ઉદાહરણમાં જણાવવામાં આવે છે કે, રાજમહેલમાં બોધિવૃક્ષની એક કલમ વાવવામાં આવેલી હતી; અને અશક રાજા તેની નીચે બેસીને નિત્ય કેટલીક વાર ધર્મવિચાર, તપ અને મનન કરતો હતે. અંતઃપુરની મોટી રાણી
૧ આ શબ્દ જનર્ષિયને છે; અને તે ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, તે સાધુ જની જ હતો. ૨ જૈન ધર્મનું પ્રસિદ્ધ સમ્યકતા આપ્યું હતું.
Aho ! Shrutgyanam