Page Text
________________
६ ४
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम् सामान्यमिति सामान्यविशेषात्मकं विज्ञानं परमार्थसदायातं न क्षणिकविज्ञानस्वलक्षणवादिमतम् । विकल्पविज्ञानेऽपि न वास्तव: सामान्याकारः, तस्यानाद्यविद्योपपादितत्वात् । संवेदनस्वरूपस्यैवासाधारणस्य परमार्थसत्त्वादिति चेत्, न विपर्ययस्यापि कल्पयितुं शक्यत्वात् । संवेदनेऽपि नाऽसाधारणाकारः पारमार्थिकः, तस्यानाद्यविद्योदयनिबन्धनत्वात् संवेदनसामान्यस्यैव वास्तवत्वादिति वदतोऽन्यस्यापि निवारयितुमशक्यत्वात् । न वस्तुभूतं संवित्सामान्यम्, वृत्तिविकल्पानवस्थादिदोषानुषङ्गात् बहिरर्थसामान्यवत् इति चेत्, तर्हि न संविद्विशेषः परमार्थः सन् विचार्यमाणायोगाद् बहिरर्थविशेषवदित्यप्यन्यो ब्रूयात् । तथा च सति आश्रयासिद्धो हेतुरित्युभयत्र समानं दूषणम् । साध्यसाधनविकलं निदर्शनमित्यपि न चोद्यम्, समानत्वात् । संवित्स्वलक्षणाद्वैतोपगमात् सिद्धसाधनमिति चेत्, संवित्सामान्यद्वैतोपगमात्परस्यापि सिद्धसाधनं कुतो न भवेत् ? संवित्सामान्याद्वैतं प्रतीतिविरुद्धम्, विशेषसंविदभावे जातुचिदसंवेदनादिति चेत्, संवित्स्वलक्षणाद्वैतमपि तर्हि प्रतीतिविरुद्धमेव, संवित्सामान्यसंवेदनाभावे तद्विशेषसंवेदनस्य सकृदप्यभावात्, सर्वाक्षेपसमाधीनां समानत्वात् । ततो निर्बाधप्रतीतिबलाद्भेदव्यवस्थायां सामान्यव्यवस्था अस्तु सुघटैव । अन्तः संवेदनेषु तद्वद् बहिरर्थेषु च सामान्यविशेषव्यवस्थोररीकर्त्तुं युक्ता निर्बाधप्रतीतिसिद्धत्वाविशेषात् । एतेनैतदपि प्रत्याख्यातं यदुक्तं धर्मकीर्त्तिना—
अतद्रूपपरावृत्तवस्तुमात्रप्रवेदनात् ।
सामान्यविषयं प्रोक्तं लिङ्गं भेदाप्रतिष्ठितेः ॥ इति । [ प्रमाणवा० भा० १. १४४] तद्रूपानुवृत्तस्य वस्तुमात्रस्य निर्बाधबोधाधिरूढस्य सिद्धेर्भेदमात्रस्या
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
परमार्थसदायातमिति अनिच्छतोऽपि योगाचारस्येति शेषः, विकल्पबुद्धौ प्रतिभासमानस्य सामान्याकारस्य मुख्यतायाः स्वयमेवाभ्युपगमात्तस्य च ज्ञानसामग्रीमात्रप्रभवस्य निर्विकल्पकेऽपि युक्तत्वाद्विशेषरूपताया अपि च बहिरर्थे गौणत्वेन ज्ञानमात्र एव तत्त्वतो विश्रान्तत्वादिति हृदयम् । विपर्ययस्यापि इति अनुभूयमानेऽनुगतव्यावृत्ताकारद्वयेऽन्यतरासत्यत्वे विनिगमकाभावादिति निष्कर्षः । विचार्यमाणायोगाद् इति किं स्यात् सा चित्रतैकस्यामित्यादियुक्तेरिति भावः । एतेन = बाह्यान्तरार्थानां सर्वेषां सामान्यविशेषात्मकतासाधनेन, भेदाप्रतिष्ठितेः = विशेषागोचरत्वात् । भेदमात्रस्य इति अनुवृत्तरूपावगाहिनि
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |