Page Text
________________
५१
प्रथमो भागः [ परि. १-का. ३] [शब्दव्यापाररूपेण शब्दभावनैव नियोग इति प्रभाकरेण मन्यमाने सति भाट्टः तन्निराकरोति]
ननु शब्दव्यापाररूपो नियोगः प्रतीयत एव । शब्दो हि स्वव्यापारस्य पुरुषव्यापारकरणलक्षणस्य प्रतिपादको, न पुनः कारकः शब्दानुच्चरितान्नियुक्तोऽहमनेनेति प्रतिपत्तॄणां प्रतिपत्तेरन्यथानुपपत्तेरिति चेत्, तर्हि भावनैव नियोग इति शब्दान्तरेणोक्ता स्यात् । तदुक्तम्
शब्दादुच्चरितादात्मा नियुक्तो गम्यते नरैः । भावनातः परः को वा नियोगः परिकल्प्यताम् ॥ इति । [प्रमाणवार्तिका० २.१२२]
[गृहीतसङ्केतः शब्दोऽर्थं प्रत्यायति अगृहीतसङ्केतो वास्य विचारः क्रियते]
स्यान्मतम्-यदि शब्दव्यापारो भावना कथमगृहीतसङ्केतो नैव गच्छति नियुक्तोऽहमनेनेति स्वभावतस्तस्य नियोजकत्वात्, सङ्केतग्रहणस्यानुपयोगित्वादिति तदसमीचीनमेव, सङ्केतस्य तथावगतौ सहकारित्वात् सामग्री जनिका नैकं कारणमिति प्रसिद्धः । ननु च सङ्केतसामग्री न प्रेरणे भावनायां वा व्याप्रियते, अर्थवेदने तस्याः प्रवृत्तेः, अर्थप्रतीतौ पुरुषस्य स्वयमेव तत्र तदर्थितया प्रवृत्तेः । इदं कुर्विति प्रेषणाध्येषणयोरेव हि प्रतीतिः, तदप्रतीतौ नियुक्तत्वाप्रतिपत्तेः, नियुक्तत्वं च नाम कार्ये व्यापारितत्वम् । कार्ये व्यापृततामवस्थां प्रतिपद्य नियोजको नियुङ्क्ते । सा च तस्य भाविन्यवस्था न स्वरूपेण साक्षात्कर्तुं शक्या, स्वरूपसाक्षात्करणे हि सर्वं तदैव सिद्धमिति न नियोगः स्यात्सफलः । ततः प्रयोजको बाध्यमानप्रतीतिक एव, तदुक्तम्
यथा प्रयोजकस्तत्र बाध्यमानप्रतीतिकः ।
प्रयोज्योऽपि तथैव स्याच्छब्दो बुद्ध्यर्थवाचकः ॥ [प्रमाणवार्तिका० २.१२९] यथैव हि प्रयोजकस्य शब्दस्य प्रयोज्येन पुरुषेण स्वव्यापारशून्यमात्मानं प्रतीयता प्रयोजकत्वप्रतीतिर्बाध्यमाना निरालम्बना तथा प्रयोज्यत्वप्रतीतिरपि तेनैव स्वव्यापाराविष्टमात्मानमप्रतीयता बाध्यते । शब्दात् सा प्रतीतिरिति च न युक्तम्, तस्य बुद्ध्यर्थख्यापनत्वात् । सोऽपि हि शब्दो बुद्ध्यर्थमेव ख्यापयति । एवं मया
- अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम् ननु चेत्याद्यारभ्य प्रज्ञाकर इत्यन्तो बुद्ध्याकार एव नियोगो भावना वा लिङाद्यर्थो
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |