Page Text
________________
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम् (११) पुरुषस्वभावो हि न नियोगो घटते तस्य शाश्वतिकत्वेन नियोगस्य शाश्वतिकत्वप्रसङ्गात् । पुरुषमात्रविधेरेव तथाभिधाने वेदान्तवादपरिसमाप्तेः कुतो नियोगवादो नाम ? ।
[भाट्टो नियोगवादं निराकृत्याऽधुना विधिवादं निराकरोति] नन्वेवं नियोगनिराकरणेऽपि विधेर्वाक्यार्थत्वघटनान्न भावनावाक्यार्थः सिद्धो भट्टस्येति न चेतसि विधेयम्, विधेरपि विचार्यमाणस्य बाध्यमानत्वात् । सोऽपि हि (१) प्रमाणरूपो वा स्यात् (२) प्रमेयरूपो वा (३) तदुभयरूपो वा (४) अनुभयरूपो वा (५) पुरुषव्यापाररूपो वा (६) शब्दव्यापाररूपो वा (७) द्वयव्यापाररूपो वा (८) अद्वयव्यापाररूपो वेत्यष्टौ विकल्पान्नातिक्रामति ।
[विधेः प्रमाणरूपताभ्युपगमे दोषानाह] तथाहि-प्रमाणं विधिरिति कल्पनायां प्रमेयं किमपरं स्यात् ? तत्स्वरूपमेवेति चेत्, न सर्वथा निरंशस्य सन्मात्रदेहस्य विधेः प्रमाणप्रमेयरूपद्वयविरोधात् । कल्पितत्वात्तद्रूपद्वयस्य तत्राविरोध इति चेत्, कथमिदानीमन्यापोहः शब्दार्थः प्रतिषिध्यते ? संविन्मात्रस्याप्रमाणत्वव्यावृत्त्या प्रमाणत्वमप्रमेयत्वव्यावृत्त्या च प्रमेयत्वमिति परैरभिधातं शक्यत्वात । वस्त स्वभावाभिधायकत्वाभावे शब्दस्यान्यापोहाभिधायकत्वेऽपि क्वचित् प्रवर्तकत्वायोगात् नान्यापोह: शब्दार्थ इति चेत्, तर्हि वस्तुस्वरूपाभिधायिनोऽपि शब्दस्यान्यापोहानभिधायित्वेऽन्यपरिहारेण क्वचित्प्रवृत्तिनिबन्धनतापायाद्विधिरपि शब्दार्थो मा भूत् । परमपुरुषस्यैव विधेयत्वात्तदन्यस्यासम्भवान् नान्यपरिहारेण प्रवृत्तिरिति चेत्, कथमिदानीं द्रष्टव्यो रे ऽयमात्मा इत्यादि वाक्यात् नैरात्म्यादिपरिहारेणात्मनि प्रवृत्तिनॆरात्म्यादिदर्शनादीनामपि
- अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
सम्यक्त्वक्षतिरेव, विपर्ययस्य मिथ्यात्वलक्षणत्वात्, अत एव श्रद्धालोः शक्यविरत्याद्यभावोपपत्तये चारित्रमोहनीयं कर्म कल्प्यत इत्यन्यत्र विस्तरः ।
नन्वेवं नियोगनिराकरणेऽपीत्यादिना नियोगस्य वाक्यार्थत्वं निराकृत्य भावनायास्तत्त्वसाधनायोद्यतं भाद्रं प्रति तर्हि विधिरेव वाक्यार्थोऽस्तु न भावनेत्यन्तरा वल्गतो वेदान्तिनो मतं सौगतनयाश्रयणेन दूषयति ।
| SR No. | 009089 |
| Book Title | Ashtasahastritatparya Vivaranam Part 1 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vairagyarativijay |
| Publisher | Pravachan Prakashan Puna |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 450 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 1 MB |