________________
२ ४
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
(१) केषाञ्चिल्लिङादिप्रत्ययार्थः शुद्धोऽन्यनिरपेक्षः कार्यरूपो नियोगः ।
प्रत्ययार्थो नियोगश्च यतः शुद्धः प्रतीयते । कार्यरूपश्च तेनात्र शुद्धं कार्यमसौ मतः ॥१॥
विशेषणं तु यत्तस्य किञ्चिदन्यत् प्रतीयते । प्रत्ययार्थो न तद्युक्तं धात्वर्थः स्वर्गकामवत् ॥२॥
प्रेरकत्वं तु यत्तस्य विशेषणमिष्यते ।
तस्याप्रत्ययवाच्यत्वाच्छुद्धेः कार्ये नियोगता ॥३॥ [ प्रमाणवार्तिकालङ्कार २.८७.८८.८९]
इति वचनात् ।
(२) परेषां शुद्धा प्रेरणा नियोग इत्याशयः ।
प्रेरणैव नियोगोऽत्र शुद्धः सर्वत्र गम्यते ।
नाऽप्रेरितो यतः कश्चिन्नियुक्तं स्वं प्रबुध्यते ॥४॥ [ प्रमाणवार्तिकालङ्कार २.९०]
(३) प्रेरणासहितं कार्यं नियोग इति केचिन्मन्यन्ते ।
ममेदं कार्यमित्येवं ज्ञातं पूर्वं यदा भवेत् ।
स्वसिद्धौ प्रेरकं तत्स्यादन्यथा तन्न सिद्ध्यति ॥५॥ [ प्रमाणवार्तिकालङ्कार २.९१]
(४) कार्यसहिता प्रेरणा नियोग इत्यपरे ।
प्रेर्यते पुरुषो नैव कार्येणेह विना क्वचित् ।
ततश्च प्रेरणा प्रोक्ता नियोगः कार्यसङ्गता ॥६॥ [ प्रमाणवार्तिकालङ्कार २.९२] (५) कार्यस्यैवोपचारतः प्रवर्त्तकत्वं नियोग इत्यन्ये ।
अष्टसहस्त्रीतात्पर्यविवरणम्
T॥ नियोगवादः ॥
(१) लिङादिप्रत्ययार्थ इति आदिना लोट्-तव्यग्रहणम् । अन्यनिरपेक्षो नियोजकत्वादिनाऽविशिष्टस्तस्यान्यलभ्यत्वेन तदन्तर्भावेन विधिशक्यत्वाप्रतिपादनात् ।
'अत्रेयं प्राभाकराणां मूलप्रक्रिया स्वर्गकामो यजेतेत्यत्र स्वर्गकामस्येष्टसाधनं याग इति तावन्नार्थः, प्रकृते इष्टस्य स्वर्गस्य साधनताया यागे विधिना बोधयितुमशक्यत्वात्,
